Wojsławice

Wojsławice – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie chełmskim, w gminie Wojsławice.

Wojsławice na mapie google

Współrzędne GPS:

N 51°39'20,46''

E 18°55'08,41''

Zamek usytuowany był w odległości ok. pół kilometra na południowy wschód od miasta, za dawnym stawem. Z miejscowością łączyła go droga, która po nadaniu praw miejskich zyskała nazwę ulicy Zamkowej. Budowla ulokowana była na wzniesieniu ok. 15 m nad poziomem łąk, na kwadratowym płaskowyżu o wymiarach 80 x 80 m, nachylonym zboczem o szerokości 40 m w kierunku południowym. Środek płaskowyżu zajmują ruiny zasypane ziemią i zarośniete. Od strony zachodniej odsłonięto fragmenty murów fundamentów i zasypane gruzem wejście do piwnic. Ślady zasypanych ziemią ruin zamku mają kszałt elipsy o wymiarach 25 x 35 m. W zachodniej części usytuowane jest wejście do piwnic. Budynek posiadał kwadratowy dziedziniec otoczony murem obronnym, z większą, podpiwniczoną budowlą w środku. Zamek był najstarszą budowlą w Wojsławicach, po raz pierwszy wzmiankowano go w 1497 roku. Z 1603 roku, z wizytacji biskupiej, pochodzi informacja o istnieniu przy zamku drewnianej kaplicy. Kolejna informacja na temat obiektu pochodzi z 1631 roku, kiedy na zamku będącym wówczas własnością Janusza Tyszkiewicza więziony jest szlachcic Wojciech Niemiera. Budowla istniała jeszcze w 1780 roku (Humbelina Potocka wydała na nim nowe przywileje), a w roku 1786 wzmiankowana była w inwentarzu. Zamek przestał istnieć na przełomie XVIII i XIX wieku.

Dzieje osadnictwa w okolicach Wojsławic sięgają okresu neolitu. Świadectwem tego są liczne znaleziska archeologiczne. Najcenniejszym z nich jest kamienny grób skrzynkowy odkryty na polach wsi Poniatówka w 1934 roku, pochodzący w połowy pierwszego tysiąclecia p.n.e.. Istnieją wzmianki, że podobne groby były znalezione w Hucie, Turowcu, Stadarni, Putnowicach. Z terenu samych Wojsławic znane są znaleziska archeologiczne w postaci toporków, grocików z krzemienia i grobów popielnicowych. W okolicy liczne są wczesnośredniowieczne kurhany. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że wojsławicki zamek wzniesiony został w miejscu wcześniejszego grodu. Zachowały się grodziska w Kukawce, Majdanie Nowym, Horodysku i w nieco dalszym Busieńcu.

Nieprzerwany ciąg osadnictwa na tych terenach liczy więc około 5 tysięcy lat. Zabytki archeologiczne wiążą to osadnictwo z zachodnią kulturą słowiańską. Od VII wieku obszary nadbużańskie wchodziły w skład silnego związku plemiennego Lędzian, którzy stolicę swą mieli w Sandomierzu. Od połowy X wieku związek plemion lędziańskich trafił pod panowanie państwa gnieźnieńskiego, kiedy władał nim książę Leszek, dzid Mieszka I. Od tego też czasu datuje się ścisła łączność międzyrzecza Wieprza i Bugu z Polską. Wiek XI przynosi zniszczenie osadnictwa polskiego spowodowane najazdem książąt kijowskich. Na okres trzech wieków tereny te stają się przedmiotem rywalizacji Polski i Rusi, a nawet Litwy i Węgier, przechodząc z rąk do rąk. Nękane są licznymi wojnami i najazdami, nie wyłączając Tatarów i Jaćwingów. Stabilizacja następuje dopiero z chwilą przyłączenia ziemi chełmskiej, przez królową Jadwigę, do Polski w roku 1387.

Po raz pierwszy wzmiankowane są Wojsławice w roku 1434, jako wieś należąca do parafii kumowskiej. Wcześniej królewską wieś Wojsławice nadał Władysław Jagiełło na własność Janowi Ligęzie Czyżowskiemu herbu Półkozic, kasztelanowi krakowskiemu. Czyżowski podnosi Wojsławice do godności miasta i funduje drewniany kościół. Wówczas też musiał powstać warowny zamek wojsławicki położony ok. 500 m na południowy wschód od miasta, na niedużym wzniesieniu, tuż za dawnym stawem. Dużym wydarzeniem dla Wojsławic było zwołanie tu sejmiku ziemi chełmskiej w 1466 roku, co świadczy o tym, że było to już wówczas dobrze rozwinięte miasto. Rok 1490 przynosi najazd Tatarów i częściowe zniszczenie miejscowości. Z tego upadku Wojsławice nieprędko się podźwignęły. Kiedy zatrzymał się na miejscowym zamku, w roku 1497 wilki mistrz krzyżacki Jan von Tiefen, dążący z pomocą królowi Janowi Olbrachtowi w jego wyprawie wołoskiej, miasto było jeszcze wówczas nie odbudowane po tatarskim napadzie. Z kolei Wojsławice przechodzą w drodze spadku w ręce Jakuba Zakliki, a od roku 1499 dzierży je Hieronim Zaklika Czyżowski herbu Topór, wsławiony w bojach z Tatarami. Zwalnia on mieszkańców miasta na 10 lat od wszelakich powinności i pomaga w odbudowie Wojsławic. W 1508 roku potwierdza przywileje lokacyjne. 

W roku 1629 miasto przechodzi w ręce Janusza Tyszkiewicza wojewody kijowskiego, a następnie jego spadkobierców. W roku 1636 wybuchł groźny pożar, w wyniku którego spłonęły 64 domy. Kolejnym właścicielem Wojsławic był Stefan Stanisław Czarniecki, synowiec słynnego hetmana. Po jego śmierci w 1703 roku dobra Wojsławickie dziedziczy córka Zofia Aniela Potocka, żona Michała Potockiego, wojewody wołyńskiego. Miasto związane jest z tragiczna historią wynikłą z pobytu tu żydowskiej sekty frankistów. Przybyli oni do miasteczka w roku 1761. W celu usunięcia miejscowych bogatych Żydów upozorowali mord rytualny, oskarżając o to rabina i miejscowy kahał. W rezultacie, po śledztwie z użyciem tortur, skazano 5 Żydów wraz z rabinem na śmierć przez poćwiartowanie. Wyrok zapadł w Krasnymstawie i tam też został wykonany. Frankiści zdziesiątkowani później czarną ospą opuścili miasto w 1763 roku. W 1779 roku zniszczone kolejnym pożarem miasto przypada w spadku Humbelinie z Potockich Kurdwanowskiej, która chcąc w szybkim okresie je odbudować, a nie posiadając na to własnych kapitałów, zezwoliła na ponowne osiedlenie się Żydów, dając im jednocześnie szereg ulg. Zadłużenie przez dzieci Humbeliny dobra odkupił Wojciech Poletyłło, kasztelan chełmski. W rękach Poletyłłów pozostały aż do roku 1923. Przez cały czas dążyli oni do powiększenia majątku drogą skupowania sąsiednich wsi i rozwijania intensywnej gospodarki rolnej. W pierwszej połowie XIX wieku kolejny właściciel dóbr Alojzy Poletyłło, senator Królestwa Kongresowego rozbudował przemysł dworski. Powstały również w Wojsławicach: browar, gorzelnia, octownia, fabryka sukna i fabryka narzędzi rolniczych. W sąsiedniej Hucie funkcjonowała już wcześniej huta szkła i piec wapienniczy. Miasto było jednak dalej zaniedbane, ulice i rynek nie posiadały bruków, brak było studni, zabudowa prawie wyłącznie drewniana, chaotyczna, typu wiejskiego. W czasie powstania 1863 roku oddział wojsk rosyjskich dokonał napadu na miasteczko, ostrzelał je z armat i wzniecił pożar oraz spowodował straty w ludziach. Splądrowany i zniszczony został pałac Poletyłłów. Rok następny przyniósł zniesienie pańszczyzny i uwłaszczenie chłopów. W roku 1869 Wojsławice pozbawione zostały przez władze carskie praw miejskich.

Pierwsza wojna światowa spowodowała ponowny upadek miasta. W 1915 roku Wojsławice stały się terenem działań wojennych. Spłonęła wówczas część rynku oraz ulice Chełmska i Krasnystawska. Podupadł też majątek Poletyłłów. W najbliższej okolicy zginęło w walkach około 1400 żołnierzy rosyjskich i niemieckich. Na początku lat dwudziestych majątek Poletyłłów został rozparcelowany. W pałacu ulokowana została szkoła. Budynki folwarczne rozpadły się, a wielki park został wycięty.

Przed II wojną światową Wojsławice liczyły około 3.200 mieszkańców o mieszanym składzie etnicznym. Obok Polaków mieszkali tu Ukraińcy i znaczna liczba Żydów. W 1932 roku powstały w Wojsławicach dwie komórki KPP. W czasie II wojny światowej przez Wojsławice przechodziły liczne oddziały wojska polskiego ze składu Frontu Północnego idące z rejonu Chełma na południe, w stronę Zamościa i Tomaszowa, m.in. grupa operacyjna kawalerii gen. Andersa po walkach w rejonie Sawina. W Majdanie Ostrowskim 20 września 1939 roku stacjonowała 41 dywizja piechoty gen. W. Piekarskiego przeprowadzając reorganizację. 25 maja 1940 roku SS rozstrzelało 12 osób a 100 wywieziono do Niemiec. Całkowicie zlikwidowano ludność żydowską. W Wojsławicach powstała siatka AK i BCh. W 1941 roku zorganizowano we wsi komórkę organizacji komunistycznej "Czerwona Partyzantka" (1942 rok, działał oddział pod dowództwem "Jurka"). W okolicy działała również grupa partyzancka dowodzona przez Konstantego Mastalerza ps. Stary (bitwa pod Nowym Folwarkiem – czerwiec 1942, 10 kwietnia 1944 roku zniszczenie niemieckiego urzędu pocztowego, inne akcje: likwidacja posterunków policji, urzędów gminnych i mleczarni kontyngentowych). W 1943 roku, w akcji prowadzonej przez Witolda Fałkowskiego ps. Wilk, zniszczono urząd gminny w Wojsławicach, spalono wykazy kontyngentowe i rozbito mleczarnię. 17 kwietnia 1944 roku oddziały AK, BCh i Al, pod dowództwem por. Witolda Fałkowskiego i komendanta miejscowego rejonu AK, stoczyły bitwę o Wojsławice. Była to najpoważniejsza akcja zbrojna na terenie powiatu chełmskiego w czasie okupacji. W hołdzie partyzantom, którzy polegli w bitwie o Wojsławice wystawiono pomnik przy ulicy Uchańskiej, obok domu kultury. Wojsławice zostały wyzwolone 24 lipca 1944 roku przez oddziały 3 Armii Gwardyjskiej I Frontu Ukraińskiego.

Co jeszcze warto w Wojsławicach obejrzeć?!

*Zespół kościelny: kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła (1595 – 1608), wraz z wyposażeniem w zabytki ruchome, dzwonnica z II poł. XVIII w., plebania z połowy XIX w. oraz zabytkowy drzewostan w granicach cmentarza kościelnego
*Cerkiew (połowa XVIII w.)
*Cmentarz żydowski

*Murowane kapliczki stojące u wylotu ulic (wybudowane w 1762 roku przez Mariannę Potocką: św. Barbary, św. Michała, św. Elżbiety, św.Jana Nepomucena, św. Floriana)

*Nowa Synagoga w Wojsławicach, zbudowana w 1903 roku (niektóre źródła podają 1890-1894), przerobiona na magazyn w 1950 roku. Piętrowy budynek murowany z cegły. Na piętrze jest babiniec w formie chóru. Zachowało się pozorne sklepienie drewniane z gzymsami i koronkowymi fryzami oraz z rozetą na środku.

*Cerkiew greckokatolicka z 1771 roku, pw. św. Eliasza Proroka (ilijska), ufundowana przez Mariannę z Daniłowiczow, Murowana z cegły, otynkowana, barokowa, jednonawowa z wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Posiada kruchtę i zakrystię. Drewniany chór wsparty jest na dwóch murowanych filarach. Ściany zewnętrzne cerkwi rozczłonkowane pilastrami toskańskimi podpierającymi profilowany gzyms. Dach kryty blachą z wieżyczką, przykryty cebulastym hełmem. Dzwonnica cerkiewna wzniesiona została na krótko przed I wojną światową.
*Szkoła żydowska – parterowa, murowana, z cegły, wzniesiona po 1780 roku, jako synagoga, od końca XIX wieku, po oddaniu do użytku nowej synagogi, pełniła funkcję domu modlitwy i szkoły. W 1940 przebudowana na młyn. W 1945 roku przeznaczona na magazyn. W roku 1981 rozebrana.
*Dawna szkoła elementarna (ul. Krasnystawska 17), wzniesiona w latach czterdziestych XIX wieku. Murowany, parterowy budynek ze stromym dachem krytym blachą.
*Budynek urzędu gminy – podworski z połowy XIX wieku, parterowy, murowany, od frontu ma ganki kolumnowe oraz dach dwuspadowy kryty blachą (urząd gminy obecnie przeniósł się do nowego budynku).
*Czworaki podworskie (ul. Uchańska nr 6, 8 i 10), wzniesione po roku 1830 drewniane, otynkowane, parterowe, z dachem dwuspadowym, kiedyś kryte gontem.
*Pomnik Kościuszki u wylotu ulicy Uchańskiej – kamienny obelisk wzniesiony w 1905 roku na cześć cara Aleksandra II. W 1918 roku na jego cokole ustawiona została kuta w kamieniu postać Tadeusza Kościuszki.