Chojnice to miasto i gmina, w woj. pomorskim, stolica
powiatu chojnickiego położone na Pomorzu Gdańskim, na pograniczu regionów: w
zachodniej części Borów Tucholskich, w południowej części Kaszub oraz w
północnej części Krajny, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Borów
Tucholskich oraz Pojezierza Krajeńskiego), przy drodze krajowej nr 22, w
odległości 120 km na południowy zachód od Gdańska.
Współrzędne miejscowości
N 53.695787
E 17.562142
 |
| fot. Stary rynek |
Jak wykazują badania archeologiczne, w XI - XII w. istniała
tu osada otoczona wałem ziemno-drewnianym. Chojnice po raz pierwszy zaistniały
w Źródłach historycznych w 1275 r. dzięki Myślibojowi, urzędnikowi książęcemu i
zarządcy osady grodowej,
który na prośbę
Mestwina II darował augustianom ziemię, granice zakonnej posiadłości ustalili
Komes Racław, kasztelan ze Szczytna i Myślibój Malowy z Chojnic. Na początku
XIV w. Krzyżacy opanowali Pomorze Gdańskie i od nich zapewne, przed 1320
rokiem, Chojnice otrzymały prawo miejskie, zaś odnowiony przywilej lokacyjny
datowany jest w 1360 r.
Miasto
zostało w tym czasie silnie ufortyfikowane
(fragmenty murów obronnych i baszty zachowały się do dnia dzisiejszego),
położone było pomiędzy dwoma jeziorami,
toteż spełniało ważną rolę w systemie obronnym państwa
krzyżackiego. Leżało
na szlaku z Brandenburgii do stolicy Zakonu
Krzyżackiego oraz na skrzyżowaniu dróg handlowych, co sprzyjało rozwojowi
gospodarczemu - na przełomie XIV/ XV w.
zorganizowały się liczne cechy rzemieślnicze.
 |
| fot. Bazylika pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela z XIV wieku.
Na lewo od kościoła plebanie (stara – XIV-wieczna i nowa –
XVIII/XIX-wieczna) |
W 1440 r. Chojnice przystąpiły do Związku
Pruskiego, lecz wskutek wewnętrznych konfliktów społecznych kilka lat później Rada
Miejska zadeklarowała wierność Zakonowi, który osadził w mieście silną załogę
wojskową.
18 września 1454 r. pod
Chojnicami rozegrała się pierwsza
bitwa
wojny polsko - krzyżackiej. W starciu z zaciężnymi wojskami Krzyżaków,
dowodzona przez
króla Kazimierza
Jagiellończyka armia polsko-pruska, której trzon stanowiło pospolite ruszenie,
poniosła klęskę; po stronie polskiej poległy co najmniej trzy tysiące ludzi.
Trzynaście lat później, 28 września 1466 r. po długotrwałym oblężeniu wojska
polskie zdobyły Chojnice, otwierając drogę do zawarcia II Pokoju Toruńskiego.
 |
| fot. Stary rynek
|
Po zakończeniu wojny
król potwierdził Chojnicom wszystkie posiadane przywileje oraz utworzył
starostwo grodowe, które w uznaniu zasług wojennych nadał dożywotnio
Andrzejowi
zwanemu Puszkarzem, później miasto przeszło pod władzę starostów
człuchowskich. Pod opieką Rzeczypospolitej, w łonie Prus Królewskich,
nastąpiły dwa wieki pomyślności w
dziejach
Chojnic. Były największym
miastem w powiecie człuchowskim, w południowo-zachodniej części województwa
pomorskiego.
 |
| fot.
Brama Człuchowska -widok od strony rynku |
Stabilność gospodarczą zapewniało dobrze rozwinięte rzemiosło,
szczególnie
liczne zakłady produkcji
płótna i
sukna, do których półprodukty
dostarczali kooperanci z okolicznych miasteczek. Chojnice były też tradycyjnym
ośrodkiem handlu zbożem. Dwa razy do roku w tutejszym ratuszu odbywały się posiedzenia
sądu ziemskiego pod przewodnictwem wojewody.
 |
| fot. Stary rynek
|
Wysoki
poziom reprezentowało szkolnictwo (szkoła istniała od poł. XIV w.); młodzież
chojnicka licznie udawała się na studia w uniwersytetach niemieckich.
W 1555 r. Rada Miejska oficjalnie przyjęła
wyznanie luterańskie, wraz z nią większość mieszkańców. Po sześćdziesięciu
latach katolicy odzyskali swój
XIV-wieczny, gotycki kościół farny, zaś ewangelicy wkrótce wybudowali
własny zbór na rynku obok ratusza.
 |
| fot. Stary rynek
|
Z
inicjatywy ks. Jana Doręgowskiego przybyli do Chojnic jezuici, którzy
prowadzili działalność misyjną i edukacyjną w założonej w 1623 r. szkole,
później kolegium; w
XVIII w.
wybudowali
barokowy kościół (obecnie p.w. Zwiastowania NMP) oraz istniejący do dziś
gmach szkolny.
W okresie spokojnej
egzystencji
rozkwitało życie kulturalne,
m.in. na kilka lat przed śmiercią osiadł w Chojnicach wybitny malarz
śląsko-gdański Herman Han (zm. 1628).
 |
| fot. Stary rynek
|
Okres pomyślności przerwał najazd Szwedów; w latach 1655 -
60 miasto było kilkakrotnie nawiedzane przez wroga, trawione pożarami.
Dalsze nieszczęścia przyniósł wiek XVIII -
grabieże obcych wojsk podczas wojen północnej i
siedmioletniej, nawroty epidemii cholery, wielkie pożary w latach 1733 i
1742 dokonały dzieła upadku. Miasto odbudowało się jednak ogromnym wysiłkiem
mieszkańców, w czym zasługa m.in. wybitnego
burmistrza Izaaka G. Goedtkego. Do dzisiejszego dnia przetrwały niektóre
budynki z tamtego wieku.
 |
| fot. Neogotycki ratusz z 1902 roku |
W wyniku I rozbioru Polski 21 września 1772 r. do Chojnic
wkroczyły wojska pruskie. Miasto stało się siedzibą nowo powołanego powiatu
chojnickiego. Zlikwidowany jednak został samorząd miejski, a nowe stosunki
polityczne doprowadziły do głębokiego regresu społeczno-gospodarczego. Zastój
przełamany został dopiero w II połowie XIX w. dzięki wybudowaniu kilku szos
oraz linii kolejowej Piła - Tczew (1871 - 73),
łączącej nasze miasto z Berlinem, Gdańskiem i Królewcem.
 |
| fot. Tur - widnieje na herbie Chojnic od XIV wieku |
Budowa
dalszych linii
sprawiła, że
Chojnice stały się ważnym węzłem kolejowym na Pomorzu. Równocześnie władze
pruskie zlokalizowały w mieście
szereg
urzędów i instytucji, które przyczyniły się do umiarkowanego rozwoju
gospodarczego i postępu
cywilizacyjnego.
W 1871 r. powstała gazownia miejska, w 1900 r. uruchomiono
wodociąg i elektrownię, w 1909 r. kanalizację
sanitarną.
 |
| fot. Stary rynek
|
W mieście istniało dobrze zorganizowane szkolnictwo. Istotna
rola przypadła katolickiemu gimnazjum, które powołano w 1815 r. W intencji
zaborców miało ono germanizować inteligencję
pomorską, lecz w szkole od lat 30. działały tajne koła filomackie młodzieży
polskiej; z tej kuźni wyszło wielu
duchowych przywódców, działaczy niepodległościowych oraz twórców
regionalizmu kaszubskiego (m.in. F. Ceynowa, A. Majkowski, J. Karnowski).
 |
| fot. Tur na tle średniowiecznych murów miejskich, w głębi Baszta Szewska |
Legenda o ukrytym skarbie
Przekonał się o tym mieszkaniec Chojnic w dawnych czasach.
Od swego dziada słyszał on o skarbie przywalonym wielkim głazem na porośniętym
rogożą brzegu stawu przy drodze z Chojnic do Charzyków. Po latach marzeń zdobył
się wreszcie na odwagę i ciemną nocą, samotnie wybrał się w znane sobie
miejsce. Wydawało się, że szczęście mu sprzyja, bo podkopując wytrwale głaz
natrafił łopatą na metalowe naczynie i usłyszał miły brzęk. Serce zadrżało z
emocji, wyprostował się na chwilę dla odpoczynku. Wówczas ze zdumieniem
stwierdził, że jest jasny dzień, ludzie z okolicy spieszą do kościoła na niedzielną
mszę i z oburzeniem komentują jego pracę w niedzielę, jako, że znany był z
niechęci do pracy w dzień zwykły. Nie chciał, by ktoś odkrył jego tajemnicę,
więc zaczął gorączkowo przysypywać znalezisko. I wtedy znów zrobiło się bardzo
ciemno, trębacz miejski obwoływał północ. Poszukiwacz skarbów przeraził się
nadzwyczajnych zjawisk i uciekł z owego miejsca. Nie powrócił już nigdy do
„swojego” skarbu, który być może jeszcze tkwi w ziemi. Tylko gdzie jest ów staw
i głaz?
 |
| fot. Średniowieczne mury miejskie oraz liczne baszty |
Na mocy Traktatu Wersalskiego powiat chojnicki
znalazł się w granicach niepodległej II
Rzeczypospolitej, wojsko polskie wkroczyło do Chojnic 31 stycznia 1920 r.
Granica państwowa została ustanowiona w odległości 2 km od miasta, przez miasto
biegł ważny szlak tranzytowy (drogowy i kolejowy) z Rzeszy Niemieckiej do Prus
Wschodnich.
 |
| fot. Tablica pamiątkowa na Bramie Człuchowskiej |
Miasto pełniło w dwudziestoleciu międzywojennym rolę centrum
administracji, życia społecznego,
szkolnictwa, kultury i turystyki, ośrodka handlu i usług dla regionu
południowych Kaszub i Borów Tucholskich.
 |
| fot. Pomnik ku czci poległych nauczycieli w latach 1939-1945 w Chojnicach
|
W dniu 1 września 1939 r. Chojnice zostały zaatakowane jako
jedno z pierwszych miast polskich;
o
4.30 na stację kolejową
wjechał pociąg
pancerny, który został przez polską obronę wyparty i unieszkodliwiony.
Bohaterska obrona miasta została złamana po wielogodzinnej walce. Pierwszego
dnia wojny pod Krojantami (5 km od Chojnic)
szwadrony 18 Pułku Ułanów Pomorskich stoczyły słynną potyczkę z
niemiecką piechotą zmotoryzowaną.
W
pierwszych miesiącach okupacji hitlerowcy zamordowali ok. 500 mieszkańców
Chojnic i powiatu, szczególnym miejscem masowych zbrodni stała się podmiejska
Dolina Śmierci. Terror i zbrodnie, wysiedlenia, aresztowania
trwały przez cały okres wojny. Okręg Gdańsk -
Prusy Zachodnie został wcielony w granice Rzeszy, toteż
mieszkańców Chojnic
poddano przemożnej presji
germanizacyjnej.
Dobrze zorganizowane
było tajne nauczanie oraz konspiracyjna pomoc społeczna, grupy ruchu oporu
(TOW Gryf Pomorski) działały głównie w
lasach powiatu chojnickiego. 14 lutego 1945
r. Chojnice zostały wyzwolone spod okupacji przez Armię Czerwoną, w mieście i
najbliższej okolicy poległo ok. 800 żołnierzy. W toku walk śródmieście legło w
gruzach.
|
| fot. w głębi Baszta Wronia, na pierwszym planie Baszta Kaszubskiego Pierścienia |
Po II wojnie światowej trud mieszkańców skierowany był na
odbudowę oraz poprawę warunków bytu. Począwszy od lat 60. nastąpił okres
rozwoju, związany z rozbudową, bądź budową
nowych zakładów przemysłu spożywczego, meblarskiego, metalowego i
innych.
Dało to impuls budownictwu
mieszkaniowemu, które realizowane było z dużym rozmachem do lat 90., zarówno
wielorodzinne (zwłaszcza spółdzielcze) jak i indywidualne.
Nastąpił rozwój przestrzenny miasta, urosły
duże osiedla - im. Hallera, 700-lecia, Kaszubskie, Kolejarzy, Bytowskie i in.,
powstały nowe szkoły i przedszkola.
 |
| fot. Brama Człuchowska - widok od strony murów miejskich |
Transformacja ustrojowa spowodowała gruntowne zmiany społeczno
- gospodarcze. Większość istniejących przedsiębiorstw nie sprostała wymaganiom
gospodarki rynkowej i upadła, w ich miejsce narodziły się nowe, prywatne
zakłady, które jednak nie wchłonęły wszystkich pracowników;
stąd utrzymuje się w mieście wysokie
bezrobocie.
Odrodzenie samorządu
terytorialnego przyniosło szereg pozytywnych zmian, w tym
likwidację zapóźnień w dziedzinie
infrastruktury komunalnej,
modernizację
układu komunikacyjnego, widoczną poprawę wizerunku miasta. Szczególne
przyspieszenie nastąpiło w ostatnim pięcioleciu. m.in. Chojnice doczekały się
nowoczesnego szpitala, oddany został do użytku park wodny,
powstają także dalsze projekty, które
przybliżą
warunki życia w mieście do
europejskich standardów.
 |
| fot. Wyjście z Bramy Człuchowskiej na Stary Rynek |
Uwięziona dżuma…
Dżuma szalejąca na Pomorzu w latach 1709 – 1711, nie ominęła
również Chojnic i czyniła wśród mieszkańców straszliwe spustoszenie. Jedną z
form obrony przed szerzącą się epidemią był zakaz przemieszczania się ludzi –
nie wolno było wchodzić i wychodzić z miasta. Gdy pomimo zakazu przybył w tym
czasie do Chojnic pewien obcy mężczyzna przyjęto go ostrożnie i niechętnie.
Przybysz rychło poznał przyczynę przygnębienia mieszkańców i zaproponował, ze
uwolni miasto od zarazy, zwanej morowym powietrzem. Polecił wydłubać sporą
dziurę w pniu wiekowej lipy rosnącej przy kościele oraz wystrugać stosowny czop
drewniany do zamknięcia otworu. Następnie poprowadził przez miasto procesję
mieszczan, podczas której odprawiano modły. Procesja zatrzymała się na koniec
przy upatrzonej lipie, gdzie nieznajomy, zapewne czarownik, wydając przedziwne
formułki i żywo gestykulując wpędził dżumę i nakazał czym prędzej wbić
uprzednio przygotowany kołek. Tak się stało i odtąd zaraza po wsze czasy
przestała nękać nasze miasto. Legenda nie mówi w jaki sposób wynagrodzono
dobroczyńcę, ani też co się z nim stało.
(na podst. „Niwy Pomorskiej” 1936 r.)
 |
| fot. Studnia na Starym Rynku |
Zabytki które warto zobaczyć w Chojnicach
Brama Człuchowska
Bazylika pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela z XIV wieku.
Na wschód od kościoła plebanie (stara – XIV-wieczna i nowa –
XVIII/XIX-wieczna)
Barokowe kolegium pojezuickie z kościołem pw. Zwiastowania
NMP z XVIII wieku.
Średniowieczne mury miejskie okalające Stare Miasto od
zachodu oraz częściowo południa i wschodu, oraz liczne baszty. W Bramie
Człuchowskiej mieści się Muzeum Historyczno-Etnograficzne w Chojnicach, w
basztach m.in. galeria sztuki współczesnej, biblioteka i oddział Archiwum
Państwowego.
Średniowieczny układ przestrzenny Starego Miasta z kamieniczkami
z XVIII i XIX wieku.
Neogotycki ratusz zbudowany w 1902 roku po wyburzeniu
XVI-wiecznego starego ratusza stojącego na Rynku.
Konwikt - dawny kościół i klasztor Augustianów wzniesione w
latach 1786-94, obecnie siedziba Katolickiego LO im. Romualda Traugutta.
Budynek starostwa z 1892 roku w stylu eklektycznym, siedziba
władz starostwa.
Spichlerze przy ul. Krótkiej, zbudowane w XVIII/XX w.
Kompleks budynków poszpitalnych w stylu eklektycznym z II
połowy XIX i początku XX wieku.
Wieża ciśnień (wodna) jest to historyczny zabytek witający
turystów.
Informacje o historii miasta zaczerpnięte ze strony
http://www.miastochojnice.pl zaś legendy ze strony
http://www.historiachojnic.pl
