Dęblin – miasto i gmina w województwie lubelskim, w powiecie ryckim w odległości ok. 70 km od Lublina, 25 km od Puław i 10 kilometrów od Ryk.
Współrzędne obiektu
N 51.54943°
E 21.87193°
Dębliński zespół pałacowo-parkowy posiada odległą i złożoną historię.
W aspekcie stosunków własnościowych, jak też zagospodarowania przestrzennego wynika, że już pod koniec XVI wieku w miejscu obecnego pałacu istniała siedziba dziedzica rozległych dóbr dęblińskich. Najstarszym jednak potwierdzonym w dokumentach był dopiero nieznany z wyglądu rokokowy pałac zbudowany przed 1747 rokiem prawdopodobnie według projektu Pawła Antoniego Fontany.
Klasycystyczna forma pałacu to rezultat gruntownej przebudowy w końcu lat siedemdziesiątych XVIII wieku, której autorem był Dominik Merlini. Pałac ponadto otoczony został parkiem w stylu francuskim założonym w 1779 roku przez Jana Chrystiana Schucha. Park został stosunkowo szybko, bo już po 1790 roku, przekształcony w stylu angielskim przez Dionizego Mac Clair’a.
W późniejszym czasie zmienne koleje losu nie oszczędziły pałacu. Około połowy XIX wieku został on przebudowany. Podczas tych prac utracił attykę. Jego nowi właściciele – Paskiewiczowie – bogate wyposażenie wywieźli z ruchomościami do rodzinnego Homla. W tym czasie wybudowano od strony północnej dwie piętrowe oficyny.
Latem 1915 roku, w czasie działań pierwszej wojny światowej wnętrze pałacu zostało niemal doszczętnie spalone przez wycofujące się z Twierdzy Iwangorod wojska rosyjskie, a jego cały korpus uległ znacznej destrukcji. Odbudowę obiektu przeprowadzono w latach 1924-1927 według projektu polskiego architekta Antoniego Dygata. Przy tym przebudowano wnętrza na potrzeby przeniesionej w kwietniu 1927 roku z Grudziądza do Dęblina Szkoły Lotniczej.
Podczas drugiej wojny światowej pałac powtórnie został spalony tym razem przez wojska niemieckie, a następnie odrestaurowany w latach pięćdziesiątych XX wieku. W 1980 roku przeszedł on jeszcze jeden remont, w trakcie którego został w całości odnowiony. Podczas prac ujawniona została polichromia w pomieszczeniach parteru oraz sklepienie kolebkowe w piwnicach. Po pożarze sali balowej w 1981 roku przeprowadzono jej odbudowę i rekonstrukcję detali. Obecnie zespół pałacowo-parkowy składa się z pałacu zwróconego frontem na północ, poprzedzonego dwiema oficynami, pawilonu ogrodowego, kordegardy, usytuowanej w narożu nowego ogrodzenia, domu ogrodnika, willi oficerskich oraz pozostałości parku, rozciągającego się ku dolinie Wieprza.
Pałac jest murowanym z cegły, podpiwniczonym, dwukondygnacjowym, siedemnastoosiowym, tynkowanym budynkiem przykrytym czterospadowym dachem wykonanym z blachy miedzianej. Wzniesiony został na planie wydłużonego prostokąta. Od zachodu przedłuża go parterowe skrzydło równe szerokością korpusowi, mieszczące salę balową (dawną salę teatralną). Od frontu główne wejście do pałacu zdobi nieznacznie wysunięty ryzalit i osłania okazały portyk ze sklepieniem wspartym na czterech kolumnach toskańskich w wielkim porządku, częściowo kanelowanych zwieńczonych trójkątnym szczytem. W elewacji ogrodowej ryzalit i portyk analogiczne. Ściany pałacu boniowane są w poziome pasy. Pomiędzy kondygnacjami występuje gzyms kordonowy. Okna parteru prostokątne ośmiokwaterowe, zdobią opaski uszkowe, a nad nimi – oddzielone poziomym pasem – półkoliste płyciny z kluczami. Natomiast okna piętra mniejsze sześciokwaterowe, również prostokątne, ujęte są od góry opaskami, nad którymi występuje belkowanie z tyligrafami i gzymsem ząbkowym.
Oficyny są murowanymi z cegły, podpiwniczonymi dwukondygnacjowymi, trzynastoosiowymi, tynkowanymi budynkami przykrytymi czterospadowymi dachami wykonanymi z blachy miedzianej. Wzniesione zostały na rzucie prostokąta w połowie XIX wieku. Od frontu prowadzą do nich wejścia, które zdobią płytkie portyki ze sklepieniami wspartymi na czterech kolumnach toskańskich zbliżonych parami w wielkim porządku, zwieńczonymi trójkątnymi szczytami. Ściany oficyn boniowane są w poziome pasy. Pomiędzy kondygnacjami występuje gzyms. Okna parteru są prostokątne sześciokwaterowe, a nad nimi oddzielone gzymsem występują półkoliste płyciny z kluczami. Natomiast okna piętra są mniejsze również prostokątne i sześciokwaterowe. Ponadto okna parteru i piętra ujęto w prostych opaskach. Układy wnętrz są dwutraktowe, przebudowane.
Kordegarda wzniesiona w czwartej ćwierci XVIII wieku, przebudowana w XIX wieku założona jest na planie koła, z sionką od tyłu wyodrębnioną z planu. Murowana z cegły, dwukondygnacjowa, tynkowana i boniowana. Zwieńczona gzymsem i daszkiem wspartym na uskokowym cokoliku oraz kopułką blaszaną ze sterczyną. Kondygnacje oddziela gładki gzyms pasowy, pod którym umieszczone są dwa małe okienka.
Park dębliński pierwotnie urządzony w stylu francuskim, po 1790 roku stał się za sprawą projektu Dionizego Mac Clair’a parkiem angielskim. Otrzymał naturalistyczne wnętrza ogrodowe połączone optycznie z dalekim krajobrazem nadwiślańskim. Całość założenia uzupełniał zachowany do dziś staw z wyspą, na której wzniesiony był przez Dominika Merliniego pawilon "Świątynia Wspomnień". Miał on stanowić ważny akcent głównego motywu ogrodu. Przekształcony w XIX wieku, zrujnowany 1944 roku, został następnie rozebrany.
Obecnie dębliński park wymaga zabiegów konserwatorskich, w celu przywrócenia mu pełnej świetności. Mimo to zachowały się w nim do dziś obok pomnikowych dębów, lip, wiązów, także egzotyczne drzewa korkowe oraz staw z wyspą, na którą wchodzi się po przerzuconym, murowanym z cegły, jednoarkadowym moście.
Cmentarz wojenny Ballona
Cmentarz wojenny znajduje się na stoku dawnej reduty Zajączka, która broniła dostępu do twierdzy od strony wschodniej. W czasie stacjonowania wojsk rosyjskich w twierdzy, Rosjanie wyznaczyli miejsce na szpital polowy.
Usytuowano go naprzeciw bramy Lubelskiej u stóp stoku Balonny za osłoną wału kolejowego przy rozwidleniu torów kolejowych w kierunku Lublina i Radomia. Pobudowano tu kilka baraków i mieszkania dla obsługi szpitala.
Po przeciwnej stronie szpitala od strony wschodniej reduty umiejscowiono cmentarz.
Na tym cmentarzu znaleźli się żołnierze polskich oddziałów legionowych walczących pod dowództwem Józefa Piłsudskiego w składzie 1 Armii austriackiej.
Z tego właśnie okresu na cmentarzu znajduje się kilka grobów polskich i austriackich , a także symboliczna kwatera żołnierzy rosyjskich poległych w I wojnie światowej oraz wojnie polsko – radzieckiej 1920 r.
Wchodząc na cmentarz bramą główną, po lewej stronie usytuowane są rzędy mogił poległych żołnierzy 15 pp „Wilków” – pułku, który w latach 1919 – 1937 kwaterował w twierdzy.
Natomiast po prawej stronie położone są mogiły żołnierzy z różnych oddziałów biorących udział w działaniach bojowych nad Wisłą.
W głębi znajduje się symboliczna kwatera poświęcona lotnikom polskim, którzy zginęli w latach 1927 – 1939. Kolejnym wycinkiem z historii cmentarza jest wojna obronna z września 1939 r.
Pierwszymi ofiarami hitlerowskiego najeźdźcy, których symboliczne mogiły znajdują się na tym cmentarzu byli polegli 2.09 oficerowie – piloci formującej się w Dęblinie czechosłowackiej grupy lotniczej : ppor Stefan Kawka, por. Zdenek Rous, por. Andrzej Sandor . W czasie nalotów Luftwaffe na lotnisko schronili się oni do okopu, w który uderzyła bomba.
Tak zginęli czescy patrioci, którym przyszło walczyć o wolność swojej ojczyzny na obczyźnie.
W centrum cmentarza znajduje się pomnik poświęcony poległym żołnierzom 15 pp „Wilków” w okresie wojny obronnej 1939r. Pułk ten w okresie międzywojennym przez wiele lat był związany z Dęblinem, natomiast w kampanii wrześniowej brał udział w składzie 28 DP armii „Łódź”.
Inne zabytki Dęblina
- Twierdza Dęblin – fortyfikacje na prawym brzegu Wisły (forty na lewym brzegu znajdują się na terenie woj. mazowieckiego)
- Cytadela w Dęblinie
- Pozostałości fortu I " Nadwiślanka " w Nadwiślance, gm. Stężyca.
- Fort II " Mierzwiączka " w Mierzwiączc
- Pozostałości fortu III " Dęblin " w Dęblinie.
- Pozostałości fortu IV " Borowa " w Borowej, gm. Puławy
- W parku Zespół pałacowy (córka właściciela Dęblina, Jerzego Mniszcha – Maryna Mniszchówna była żoną cara Dymitra Samozwańca I a po jego śmierci poślubiła Dymitra Samozwańca II)
- Cmentarz wojenny Balonna – pomnik ofiar faszyzmu
- Cmentarz komunalny – groby nieznanego żołnierza i symboliczne pomnik ofiar faszyzmu
- Brama Lubelska i brama Warszawska
- Pomnik lotników i izba pamięci Szkoły "Orląt"
- Kościół pw. Chrystusa Miłosiernego (pierwotnie cerkiew w Łosicach z I poł. XVIII w.) przeniesiona do Dęblina w 1928-1929
- Zespół Dworca Kolei Nadwiślańskiej
- Synagoga w Dęblinie – zbudowana w połowie XIX wieku, przy ulicy Okólnej. Podczas II wojny światowej, hitlerowcy zdewastowali synagogę. Po wojnie budynek synagogi służył jako łaźnia miejska, następnie przebudowano ją na magazyn. Obecnie nieistniejąca – na jej miejscu stoi sklep AGD-RTV.
