Kozienice

Kozienice – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim. Siedziba władz powiatu i miejsko-wiejskiej gminy Kozienice.

Kozienice na mapie google

Współrzędne zamku/pałacu:

N 51°35'19,99''

E 21°33'18,18''

Współrzędne Dworku

N 51.585457

E 21.548696

Według Ryszarda Rogińskiego istniał tu od XIV wieku myśliwski zameczek często użytkowany podczas wypraw monarchów na łowy do Puszczy Kozienickiej. Z racji umiejscowienia na trasie z Krakowa na Litwę często bywał tu król Władysław Jagiełło. W 1467 roku urodził się tu Zygmunt I Stary, z tej okazji postawiono tu pomnik, istniejący podobno do dziś w przypałacowym parku. W drugiej połowie XVIII wieku Stanisław August Poniatowski wzniósł na miejscu zamku okazały pałac istniejący i użytkowany do dziś.

Kozienice, będące pierwotnie uposażeniem zakonu norbertanek płockich,  od 1429 r. przeszły na własność królewską. Stało się tak dzięki okolicznym, obfitującym w zwierzynę kniejom i łowieckim pasjom Władysława Jagiełły. Monarcha ów, odbywający częste peregrynacje z Krakowa na Litwę upatrzył sobie Kozienice jako jedno z miejsc dłuższych popasów w podróży. Z tego powodu zbudowano tu drewniany myśliwski dworzec, w którym, nota bene, przyszedł na świat syn Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, późniejszy polski monarcha Zygmunt I Stary. Kiedy dwór ów chylił się ze starości, na potrzeby innego miłośnika łowów, Augusta III, wybudowano w początkach XVIII w. nowy budynek o podobnym przeznaczeniu

Tak więc pałac Stanisława Augusta Poniatowskiego był już chronologicznie trzecią królewską rezydencją w Kozienicach; budowlę  zrealizowano w latach 1776-1778 zgodnie z projektem królewskiego architekta Franciszka Placidiego, który pełnił także funkcje naddzierżawcy ekonomii kozienickiej. W skład założenia projektowanego w duchu późnego baroku, z wykorzystaniem (dekoracja elewacji) form klasycystycznych, wchodził stanowiący jego dominantę gmach główny, oraz dwie oficyny: lewa kuchenna i prawa gościnna. Czworobok założenia zamykały budynki stajni i wozowni. Pałac otaczał barokowy park dekorowany rzeźbami.

Król nie nacieszył się długo swą siedzibą. W trakcie insurekcji kościuszkowskiej pałac został doszczętnie zrabowany przez wojska rosyjskie. Później, po upadku Rzeczypospolitej, przechodził zmienne koleje dzieląc niejako losy kraju. Jeszcze w 1812 r. obchodzono tu uroczyście imieniny Napoleona, a już w roku 1835 pod lufami armat (sic !) wymierzonych w Warszawę z Cytadeli car Mikołaj I nadał dobra kozienickie generałowi lejtnantowi Iwanowi Dehnowi, zasłużonemu budowniczemu tejże cytadeli i wielu innych carskich twierdz. Pozostawały one w rękach jego krewnych i spadkobierców do wybuchu I wojny światowej.

Ostatnia spośród nich, Olga von Larska, wnuczka generała, realizując swe arystokratyczne ambicje przebudowała siedzibę w modnym wówczas stylu renesansu francuskiego zlecając dzieło specjalnie sprowadzonemu do Kozienic Franciszkowi Arveuf, architektowi popularnemu w kręgach ówczesnej arystokracji. Nadał on założeniu całkiem nowy wizerunek, niezbyt może odpowiedni dla miejsca  jego realizacji. Jak pisał Z.Miechowski, autor opracowania poświeconego kozienickiemu pałacowi, stał się on: „osobliwą i w kozienickich lasach nieco egzotyczną oazą form stylowych, przeniesionych przez historyzm XIX w. z dalekiej Francji”.

Nie wdając się w oceny historyzmu, na przestrzeni czasu zdążyły one zresztą znacznie ewoluować, przyjrzyjmy się dalszym losom dawnej królewskiej siedziby. A były one tragiczne. We wrześniu 1939 r. pałac oraz prawa oficyna będące siedzibą kozienickiego starostwa, gimnazjum i innych instytucji publicznych zostały spalone przez niemieckich żołnierzy, o czym wspomniano już powyżej. 

Ocalała jedynie lewa oficyna będąca dziś siedzibą muzeum. Po II wojnie światowej w latach sześćdziesiątych w miejscu pałacu wzniesiono budynek administracyjny, a w latach dziewięćdziesiątych prawą oficynę. Pomimo iż oba budynki (szczególnie ten stojący w miejscu pałacu) odbiegają od pierwowzorów, stanowią przestrzenne wypełnienie dawnego architektonicznego założenia.

Historia Kozienic

W latach 1179 – 1209 dwaj bracia: Dersław i Wit ufundowali wieś leżącą ok. 37 km na północny-wschód od Radozy pochodzenia nazwy "Kozienice". Pierwsza z nich (chyba najbardziej popularna) to legenda opowiadająca o polowaniu króla w puszczy. Król strzelał do kozy, lecz kiedy chybił, krzyknął „Kozie nic!” i stąd „Kozienice”. Kolejna podaje, że nazwa wywodzi się od legowiska dzikich kóz nazywanego „kozieniec”. Natomiast ostatnia dowodzi, że od krzewu rosnącego tu dawniej zwanego „kozielec”. 

W roku 1394 zbudowany został tutaj pierwszy Kościół. 

Królowie polscy bardzo lubili polować w Puszczy Kozienickiej, więc w II połowie XIV wieku został wybudowany dworek myśliwski. Miasto było położone przy ważnych traktach: od Morza Bałtyckiego na Ruś i do Morza Czarnego oraz z Krakowa (ówczesnej stolicy) do Wilna. Najczęściej zatrzymywali się tu Jagiellonowie. Król Kazimierz Jagiellończyk wraz ze swoją żoną przebywali w Kozienicach z 1 na 2 stycznia 1467 roku. Wtedy właśnie królowa Elżbieta urodziła syna –  Zygmunta, przyszłego króla Polski, zwanego Starym. Było to jedno z ważniejszych wydarzeń w historii naszego miasta. Dla upamiętnienia tego faktu w parku pałacowym wybudowano renesansową kolumnę. 

Najważniejsze jednak było uzyskanie od monarchy Zygmunta II Augusta przywileju lokacyjnego na prawie niemieckim w 1549 roku. 3 lipca 1550 roku Sejm Walny w Piotrkowie zatwierdził prawa miejskie dla Kozienic. Następnie powołana została Parafia Kozienicka, szkoła parafialna, szpital oraz Ekonomia Kozienicka. 

W 1656 roku Stefan Czarniecki stoczył pod Kozienicami bitwę, w której zwyciężył Szwedów. Rok później Książę Siedmiogrodzki Jerzy II Rakoczy (sprzymierzeniec szwedzki), w rewanżu za czyn Czarnieckiego, zniszczył miasto. Po 47 latach (w 1704 roku) wojska szwedzkie znów spustoszyły Kozienice. 

To jednak nie koniec nieszczęść, jakie spotkały nasze miasto. W 1782 roku ogromny pożar zniszczył ponad 200 zabudowań. Opracowaniem planu zagospodarowania przestrzennego po tym nieszczęściu zajął się architekt Franciszek Placidi. Niestety pod koniec 1782 roku Placidi zmarł, a jego pracę kontynuował Jan Kanty Fontana. Powstały wtedy: walcownia, kuźnia miedzi, fabryka broni palnej oraz liczne zakłady rzemieślnicze. 

W 1794 roku przeszły przez Kozienice wojska rosyjskie. Tym razem na szczęście nie uległo destrukcji całe miasto. Wojska zniszczyły i splądrowały fabryki i pałac. 

Kolejna zwycięska bitwa pod Kozienicami rozegrała się w 1809 roku. Wtedy to gen. Józef Zajączek rozgromił Austriaków. 

Bardzo ważnym wydarzeniem jest ustanowienie Powiatu Kozienickiego w 1867 roku. Dzięki temu została zbudowana szosa do Radomia..

W tym samym roku wybudowano także kościół pod wezwaniem Św. Krzyża, który istnieje do dzisiaj. Kilkadziesiąt lat później (w 1910 roku) powstała linia kolejowa łącząca Kozienice z Bąkowcem, dalej prowadząca do Radomia i Lublina. Po wybuchu II wojny światowej Kozienice znalazły się w rejonie działań „Armii Prusy”. 12 września 1939 roku hitlerowcy podpalili Pałac Królewski W latach 1940 – 1945 w Kozienicach przeprowadzano wiele akcji zbrojnych AK i BCh, ale miało tu miejsce również wiele aresztowań i egzekucji.

W Puszczy Kozienickiej natomiast walczyło mnóstwo oddziałów partyzanckich. W 1942 roku Niemcy zlikwidowali miejscowe getto (a warto dodać, że przed wojną ok. 50% mieszkańców Kozienic to byli Żydzi). W końcu 15 stycznia 1945 roku nastąpiło wyzwolenie miasta spod okupacji hitlerowskiej. Jeszcze w tym samym roku powstał pierwszy po wojnie zakład przemysłowy – fabryka kalafonii i terpentyny.  W 1963 roku zbudowana została Kozienicka Fabryka Mebli, a już w 1968 roku zaczęto budowę Elektrowni Kozienice. 

Od tego czasu nastąpił szybki rozwój miasta. Powstawały nowe osiedla, rozwijał się przemysł i infrastruktura. Po rozpoczęciu działalności Elektrowni nastąpił szybki wzrost liczby ludności (w 1971 roku było ok. 8,4 tys. mieszkańców, a w1999 roku już ok.22 tys.). Przez cały czas powstają nowe bądź też odnawiane są stare obiekty sportowe i rekreacyjne, kwitnie życie kulturalne, jest coraz więcej placówek oświatowych, przybywają także nowe zakłady przemysłowe. Kozienice z małej, cichej miejscowości stały się miasteczkiem, które ciągle się rozwija. 

Rys historyczny przedstawiony na stronie http://kozienice.dt.pl opracowano na podstawie "Kozienice Założenia Pałacowo-Ogrodowe" Agnieszki Jelonkiewicz-Chęć 

Zabytki Kozienic

• kościół par. pw. Świętego Krzyża, 1868-1869, nr rej.: 277/A z 27.12.1984
• cmentarz par. rzym.-kat., poł. XIX, nr rej.: 464/A z 5.11.1991
• cmentarz żydowski, XVI-XX, nr rej.: 403/A z 3.04.1989
• cmentarz rodziny Dehnów, 1 poł. XIX, nr rej.: 523/A z 6.04.1992
• kramy, drewn.-mur., poł. XIX, nr rej.: 246/A z 20.03.1984
• willa, ul. Kochanowskiego 20, 1923, nr rej.: 340/A z 10.04.1986
• dworek, ul. 1 Maja 10, poł. XIX, nr rej.: 531/A z 30.10.1992
• kaplica, k. XVIII, nr rej.: 627 z 28.10.1971, 830 z 29.01.1959

W Kozienicach warto ponadto zobaczyć:

• -Zespół parkowo-pałacowy w którym mieści się : Muzeum Regionalne, Pomnik upamiętniający narodziny Zygmunta Starego, Pomnik partyzantów Batalionów Chłopskich, Pozostałości grobowca rodziny Dehnów
• -Hamernia (kuźnia) z czasów stanisławowskich
• -Puszcza Kozienicka z licznymi rezerwatami ("Królewskie źródła", "Brzeźniczka")
• -Jezioro Kozienickie z muszlą koncertową (od 2002 r. odbywa się tu Ogólnopolski Festiwal Piosenki im. Bogusława Klimczuka)