Uchanie – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie hrubieszowskim, w gminie Uchanie, na terenie Działów Grabowieckich.
Współrzędne GPS:
N 50°54'17,56''
E 23°38'08,29''
N 50°54'17,56''
E 23°38'08,29''
Pierwsze wzmianki o miejscowości występują w ruskich latopisach z początku XIII w. Uchanie mają bardzo starą metrykę, są bowiem znane już w 1205 roku jako wieś Królewska, kiedy Litwa i Jaćwierz w wyprawie na Ruś toczyły walki u wrót Czerwienia i "zastawy " w Uchaniach. Teren ten należał w tamtych czasach do Rusi Czerwonej.
Do Polski został przyłączony za Kazimierza Wielkiego w 1366 roku. Po raz drugi Uchanie pojawiają się w źródłach historycznych w roku 1434. Pierwszym właścicielem był Radwan Łukasz. W 1484 roku Paweł Jasieński , kasztelan sandomierski, właściciel połowy Uchań otrzymał od króla Kazimierza Jagiellończyka pozwolenie na lokalizację wsi na prawie magdeburskim. Wówczas Uchanie otrzymały prawa miejskie. Miasto, jak to zwykle bywało, zmieniało swoich właścicieli. Byli nimi: Uchańscy, Daniłłowiczowie, Rozeberg, Sieniata-Baliński, Popławski. Wzrastające miasteczko cieszyło się wielką przychylnością kolejnych królów polskich, którzy w trosce o jego rozwój nadawali mu kolejne przywileje. Kresowe położenie sprawiło jednak, że jego losy, jak i całego pogranicza były burzliwe. Nękane wieloma grabieżczymi napadami, palone i okrutnie niszczone, upadało i powstawało naprzemiennie.
Nie opodal poza osadą wzniesiono kościół parafialny. Jeszcze dalej na południowy- zachód, stanął na wzgórzu okazały zamek. Budowę zamku obronnego rozpoczął w 1484 roku Paweł Jasieński herbu Gozdawa, ówczesny kasztelan sandomierski który był właścicielem połowy Uchań. Budowlę dokończył jego syn. Pierwotnie było to niewielkie założenie, mieszkalny budynek z basztą w narożu północno-zachodnim. W 1570 roku kolejni właściciele Uchańscy herbu Radwan rozbudowali zamek dostawiając do istniejącego budynku drugi, w kierunku południowym oraz otaczając dziedziniec czworobokiem murów obwodowych z trzema nowymi basztami w narożach. Brama znajdowała się w północnej kurtynie murów, bezpośrednio przy baszcie północno-wschodniej. Zarówno zamek jak i miasto Uchanie miało wielu właścicieli. W 1590 roku Helena Uchańska wniosła zamek w posagu Mikołajowi Daniłłowiczowi herbu Sas. Na przełomie XVI i XVII wieku przebudowali oni zamek, powstało wtedy czteroskrzydłowe założenie. Wjazd przeniesiono nieco na zachód wznosząc budynek bramny poprzedzony długą szyją bramną.
W drugiej połowie XVIII wieku Daniłłowiczowie opuścili rezydencję, która do 1786 roku uległa całkowitemu zniszczeniu. Zamek który w XVI wieku kilkakrotnie odpierał ataki Tatarów i podnosił się ze zniszczeń po ich oblężeniach zastał wysadzony, jak głosi legenda, przez Szwedów.
W drugiej połowie XVIII wieku Daniłłowiczowie opuścili rezydencję, która do 1786 roku uległa całkowitemu zniszczeniu. Zamek który w XVI wieku kilkakrotnie odpierał ataki Tatarów i podnosił się ze zniszczeń po ich oblężeniach zastał wysadzony, jak głosi legenda, przez Szwedów.
Jak podają miejscowe opowieści, zamek wysadzili Szwedzi, ponieważ nie mogli z braku odpowiedniej ilości koni zabrać zgromadzonych w nim prochów, więc wysadzono je wraz z budowlą. Niestety, próżno szukać potwierdzenia tej opowieści w dokumentach. Pozostałości wzgórza także nie świadczą o teorii wybuchu. Brak jest wyraźnego leja wybuchowego we wzgórzu zamkowym.
Druga legenda głosi, że do zamku prowadziła podziemna droga z oddalonej o 7 km miejscowości Wojsławice. Ta jest bardziej prawdopodobna, ponieważ na zamkowym wzgórzu znajduje się częściowo zawalona piwnica, która mogłaby być pozostałością po owej drodze.
Do 1810 roku ruiny zamku zniwelowano całkowicie. Z jego cegieł zbudowano gorzelnię i browar. Wśród miejscowej ludności krąży legenda, że miejscowość nazywała się kiedyś Klepaczów. Według tej legendy, w czasie budowy kościoła wśród majstrów wybuchła kłótnia w wyniku której jeden drugiemu obciął ucho, zaczęto mówić, że ucha nie ma. Od tych słów „ ucha nie” miejscowość przestała być Klepaczowem a zaczęła nazywać się Uchanie. W czasie rozbiorów Polski Uchanie znajdowały się pod zaborem austriackim a później rosyjskim. Uchanie miały swój udział w powstaniu styczniowym. Dnia 18 stycznia 1863 roku miała tu miejsce potyczka pomiędzy oddziałami Rokitnickiego, a wojskami rosyjskimi. W XIX w. miasto Uchanie przemianowane zostało w osadę o charakterze miejskim.
W czasie okupacji hitlerowskiej Uchanie zostały zniszczone. Tragiczny los spotkał mieszkańców Uchań i okolicznych wsi. W Gminie Uchanie przeprowadzona została przez Niemców i ukraińskich nacjonalistów akcja pacyfikacyjna, która rozpoczęła się 13 stycznia 1943 r. i trwała z przerwami do maja tegoż roku. Mieszkańców Gminy wysiedlano do obozu przejściowego w Zamościu, stamtąd część trafiła do obozu w Siedlcach i Oświęcimiu. W wyniku działań wojennych ucierpiała również zabudowa osady. Po wyzwoleniu Uchanie zaczęło się odbudowywać, były pierwszą miejscowością w powiecie hrubieszowskim, która została zelektryfikowana (1949) Z Gminą Uchanie związana jest postać ks. Stanisława Staszica. Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie obejmowało następujące wsie Gminy Uchanie: Drohiczany, Jarosławiec, Putnowice Górne, oraz powstałe kolonie: Odletajka i Staszic. Do dzisiaj w Jarosławcu pozostało wiele pamiątek po działalności Towarzystwa Staszicowskiego min. zabytkowy zajazd pochodzący z 1820 r., spichlerz podcieniowy, leśniczówka oraz pomnik ks. Stanisława Staszica wzniesiony w rocznicę 100-lecia Jego śmierci ( 1926 r.). Na obszarze gminy jest 483 stanowisk archeologicznych, cztery nich są umieszczone w rejestrze zabytków tj. kopiec ziemny w Chyżowicach , dwa cmentarze kurhalne w Jarosławcu i zamczysko średniowieczne w Uchaniach. Ponadto do zabytków należy zaliczyć: zespoły parkowo - pałacowe w Chyżowicach, Dąbrowie, Uchaniach, Władzinie, Łuszczowie, Białowodach. W Putnowicach Górnych znajduje się budynek w którym zamieszkiwał Paweł Gajewski malarz i założyciel Szkoły Tkactwa Artystycznego. Obrazy jego pędzla można obejrzeć w Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie. We Władzinie znajduje się dworek rodziców światowej sławy architekta, twórcy nowatorskich rozwiązań w zakresie struktur przestrzennych znajdujących zastosowanie w budowlach na całym świecie prof. Stefana Du Chateau.
W czasie okupacji hitlerowskiej Uchanie zostały zniszczone. Tragiczny los spotkał mieszkańców Uchań i okolicznych wsi. W Gminie Uchanie przeprowadzona została przez Niemców i ukraińskich nacjonalistów akcja pacyfikacyjna, która rozpoczęła się 13 stycznia 1943 r. i trwała z przerwami do maja tegoż roku. Mieszkańców Gminy wysiedlano do obozu przejściowego w Zamościu, stamtąd część trafiła do obozu w Siedlcach i Oświęcimiu. W wyniku działań wojennych ucierpiała również zabudowa osady. Po wyzwoleniu Uchanie zaczęło się odbudowywać, były pierwszą miejscowością w powiecie hrubieszowskim, która została zelektryfikowana (1949) Z Gminą Uchanie związana jest postać ks. Stanisława Staszica. Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie obejmowało następujące wsie Gminy Uchanie: Drohiczany, Jarosławiec, Putnowice Górne, oraz powstałe kolonie: Odletajka i Staszic. Do dzisiaj w Jarosławcu pozostało wiele pamiątek po działalności Towarzystwa Staszicowskiego min. zabytkowy zajazd pochodzący z 1820 r., spichlerz podcieniowy, leśniczówka oraz pomnik ks. Stanisława Staszica wzniesiony w rocznicę 100-lecia Jego śmierci ( 1926 r.). Na obszarze gminy jest 483 stanowisk archeologicznych, cztery nich są umieszczone w rejestrze zabytków tj. kopiec ziemny w Chyżowicach , dwa cmentarze kurhalne w Jarosławcu i zamczysko średniowieczne w Uchaniach. Ponadto do zabytków należy zaliczyć: zespoły parkowo - pałacowe w Chyżowicach, Dąbrowie, Uchaniach, Władzinie, Łuszczowie, Białowodach. W Putnowicach Górnych znajduje się budynek w którym zamieszkiwał Paweł Gajewski malarz i założyciel Szkoły Tkactwa Artystycznego. Obrazy jego pędzla można obejrzeć w Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie. We Władzinie znajduje się dworek rodziców światowej sławy architekta, twórcy nowatorskich rozwiązań w zakresie struktur przestrzennych znajdujących zastosowanie w budowlach na całym świecie prof. Stefana Du Chateau.
Legenda o pochodzeniu nazwy Uchanie
Herbem Uchań jest brama forteczna, o trzech basztach z zamkniętymi wrotami, symbolizująca mury miejskie. Według legendy krążącej wśród miejscowej ludności, dawna osada poprzedzająca Uchanie nazywała się Klepaczów. Wówczas przy budowie pierwszej świątyni pracowało wielu robotników i kilku majstrów. Między majstrami w czasie wykonywania pewnych prac doszło do nieporozumienia. W czasie krótkiej kłótni, a zapewne i bójki jeden drugiemu obciął ucho. Zaczęto wówczas powtarzać, że "ucha-nie-ma". od tej pory osadę przestano nazywać Klepaczów a została nazwana Uchanie.
Zabytki
* renesansowy kościół pw. Wniebowzięcia NMP - wzniesiony ok. 1625, według projektu Jana Jaroszewicza i Jana Wolffa,
* sklepienia dekorowane stiukami (ok. 1625) w kościele
* nagrobki Uchańskich (ok. 1600) w kościele
* kapliczki św. Jana i św. Antoniego
* wzgórze zamkowe (miejsce po dawnym zamku)
* cmentarz żydowski
Niedaleko Uchań, w okolicy wsi Gliniska znajduje się rezerwat faunistyczny, gdzie występuje m.in. tchórz stepowy, suseł perełkowany, łasica, gronostaj.
* renesansowy kościół pw. Wniebowzięcia NMP - wzniesiony ok. 1625, według projektu Jana Jaroszewicza i Jana Wolffa,
* sklepienia dekorowane stiukami (ok. 1625) w kościele
* nagrobki Uchańskich (ok. 1600) w kościele
* kapliczki św. Jana i św. Antoniego
* wzgórze zamkowe (miejsce po dawnym zamku)
* cmentarz żydowski
Niedaleko Uchań, w okolicy wsi Gliniska znajduje się rezerwat faunistyczny, gdzie występuje m.in. tchórz stepowy, suseł perełkowany, łasica, gronostaj.
