Koło

Koło – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie kolskim, w Kotlinie Kolskiej, nad Wartą. Siedziba powiatu kolskiego i gminy miejskiej Koło. Do zamku idzie się z rynku ponad 1,5 km. Jadąc od północy mijamy centrum miasta i drugi most i zaraz za nim jest polna ul. Zamkowa, którą trzeba jechać 2 km do ruin zamku. Nie ma co się przejmować wybojami. Da się bez problemu dojechać i górą i dołem. Zaparkować można tuż przy zamku.

Koło na mapie google

Współrzędne GPS:
N 52°11'51,36''
E 18°36'30,84''

Zamek w Kole znajduje się zaskakująco daleko do miasta, na piaszczystym wzniesieniu nad samym brzegiem Warty. Pierwotna osada mogła być bowiem usytuowana na pobliskim wzniesieniu, przy najstarszej warowni - murowanej wieży mieszkalno - obronnej. Po lokacji miasta Koła na wyspie między odnogami Warty, rozbudowana warownia pozostała na starym miejscu.

Pierwszą wzmiankę o zamku w Kole znajdujemy u Jana Długosza, który pisze, że wzniósł go Kazimierz Wielki. Założony został nad Wartą w pewnej odległości od osady, której król nadał prawa miejskie w 1362 roku. Szerokie obronne mury zamykały powierzchnię zbliżoną do prostokąta o bokach około 70x45 metrów. W południowym narożniku znajdowała się potężna wieża u podstawy kwadratowa a wyżej okrągła, występowała ona nieznacznie przed lico murów, a w jej lochach mieściło się więzienie. Dziś ma wysokość ponad 16 metrów. Do budowy fundamentów i przyziemia użyto kamienia, a wyżej cegły. Brama znajdowała się  obok wieży we wschodnim odcinku murów.

Od zewnątrz do zachodniego odcinka murów obwodowych przylegał budynek mieszkalny, pozostała zabudowa znajdująca się już wewnątrz murów była drewniana. Na zamku w Kole po bitwie grunwaldzkiej z Krzyżakami podejmowano decyzje o dalszym prowadzeniu wojny. Kiedy zawiązany został Związek Pruski jego przedstawiciele spotykali się z Kazimierzem Jagiellończykiem również w zamku kolskim. Potem miały tu miejsce zjazdy szlachty wielkopolskiej.

 Kiedy na Polskę najechali Szwedzi wysłannik króla Krzysztof Przyjemski prowadził w Kole negocjacje z władcą szwedzkim Karolem Gustawem. Najeźdźcy jednak zajęli zamek i kontynuowali najazd na Rzeczpospolitą. Kiedy wycofywali się uszkodzili kolską warownię, która od tego czasu stopniowo popadała w ruinę.

W końcu XVII wieku była własnością bernardynów, którzy przez pewien czas mieli tu klasztor, ale w ciągu XVIII wieku stopniowo rozbierali zabudowania i w 1768 roku opuścili je. Niezamieszkałe mury nadal rozbierano w ciągu XIX i na początku XX wieku, dopiero po drugiej wojnie światowej zabezpieczono pozostałości przed dalszymi zniszczeniami.

W czasie prowadzonych w 1976 roku badań archeologicznych odkryto fundamenty wspomnianego budynku przy zachodnim murze, który wcześniej nie był znany. Kolejne badania prowadziła tu Łucja Pawlicka-Nowak. Obecnie zamek jest dobrze zabezpieczony jako trwała ruina. 

Legenda o podziemiach
Podania ludowe mówią o głębokich podziemiach pod zamkiem. Podobno na początku XX wieku penetrowali je mieszczanie kolscy. Spodziewali się natrafić na kosztowności, ale jedyne co odnaleźli to dwie beczki wina.

Jak ustalili archeolodzy pierowotna wieża mieszkalno - obronna zbudowana z kamienia i cegły miała plan prostokąta o wymiarach 11,8x13,2 m i grubość murów 2,5 m. Parter zajmowały dwie izby, w tym jedna prawdopodobnie ze studnią. Całość otoczona była drewnianą palisadą. Później założenie rozbudowano pomijając wieżę, która znalazła się na zewnątrz zachodniego muru obwodowego.

Zamek zyskał plan wydłużonego trapezu o bokach 30x50x38x50 m oraz powierzchnię 1800 m2 (wraz ze starą wieżą 2000 m2). Wjazd do zamku znajdował się od wschodu i od tej strony stała też druga kwadratowa, oszkarpowana wieża (o boku 9 m) znacznie wysunięta poza mury obwodowe. Podczas prac badawczych na dziedzińcu nie natrafiono na mury zabudowy mieszkalnej, więc była ona prawdopodobnie drewniana.

 Obecnie możemy zobaczyć nikłe resztki zamku z czasów Kazimierza Wielkiego: fragment muru obwodowego ze szkarpami oraz wieżę główną. Dużą część zabrała w swe nurty podmywająca warownię Warta. Mury są niestety ospracowane przez miejscowych debili. Wieża dołem ma plan kwadratu o boku 8 m, powyżej murów jest cylindryczna. Zachowały się w niej dwie kondygnacje naziemne do wysokości 17 m

.Legenda o zakochanych braciach

Wg legendy na zamku zginęli w pojedynku bracia, którzy walczyli między sobą o rękę córki jednego ze starostów kolskich. Na ich cześć postawiono na podzamczu dwa pomniki.

Miasto było lokalizowane w 1362 roku przez Kazimierza Wielkiego na gruntach wsi Koło, w dokumentacji wymieniano je  jako Colo. Położone w miejscu z natury obronnym, na wyspie między ramionami Warty tworzącej tu zakole, w pobliżu zamku królewskiego strzegącego przeprawy przez Wartę, nie posiadało murów obronnych, a jedynie dwie bramy miejskie. Było miastem królewskim, siedzibą starostwa niegrodowego. W 1410 roku zebrało się tu rycerstwo wielkopolskie, wyruszające na wojnę z Krzyżakami. W 1452 roku na zamku w Kole Kazimierz Jagielończyk przyjmował przedstawicieli szlachty i miast zjednoczonych w Związku Pruskim. Od początku XV wieku Koło było miejscem obrad Sejmików Generalnych dla prowincji wielkopolskiej (ostatni odbył się w 1716 r.). Miasto rozwijało się jako ośrodek rzemiosła (zwłaszcza metalowego i sukiennictwa) oraz handlu. W połowie XVI wieku na prawym brzegu Warty powstała osada Zduny, skupiająca głównie garncarzy, która w 1559 roku otrzymała własny samorząd. W 1622 roku miasto zostało zniszczone przez Lisowczyków, a w 1655 roku przez Szwedów; z upadku zaczęło się podnosić dopiero pod koniec XVII wieku. Do rozbiorów miasto było w woj. kaliskim. W 1793 roku dostało się pod zabór pruski, podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku przejściowo zostało opanowane przez powstańców. W latach 1807-15 było w Księstwie Warszawskim, później w Królestwie Polskim. W 1842 roku Józef Freudenreich założył tu fabrykę fajansu. W 1867 roku Koło zostało siedzibą powiatu.

W okresie międzywojennym miasto, które w 1921 roku uzyskało połączenie kolejowe z Warszawą i Poznaniem, było nadal ośrodkiem wyrobu fajansu, znajdowały się tu także fabryki maszyn rolniczych, młyny, tartaki, cegielnia. Podczas okupacji hitlerowskiej zostało włączone do Rzeszy. Nastąpiły wysiedlenia ludności polskiej, utworzono getto dla żydów, których wymordowano głównie w obozie zagłady w Chełmie n/Nerem. Miasto zostało zdobyte 20 stycznia 1945 roku, po ciężkich walkach, przez wojska radzieckie I Frontu Białoruskiego. Dzięki rozbudowie przemysłu w okresie powojennym Koło należało do szybko rozwijających się miast Wielkopolski. W latach 1954 i 1970 przyłączono do miasta części sąsiednich wsi. Do 1938 roku Koło było w woj. łódzkim, później w poznańskim, w latach 1975-98 w woj. konińskim. Po obu stronach Warty rozbudowały się w XIX i XX wieku przedmieścia. Większość z nich leży na prawym brzegu Warty: Przedmieście Warszawskie, Płaszczyzna, Blizna, Nagórna. Ta cześć miasta przejmuje funkcje śródmiejskie. Jeszcze dalej na północ wzdłuż linii kolejowej, powstała dzielnica przemysłowa.

Legenda o Zofii z Koła

Starosta zamku w Kole miał piękną córkę, Zosię. Chętnych do jej ręki było wielu. Pewnego razu przyjechało do Koła dwóch młodzieńców. Jeden przez drugiego zapewniali o swej miłości do starościanki. Zosia nie zdążyła wypowiedzieć się w kwestii swych uczuć względem któregoś z nich, gdy oni zdecydowali, że nie będą czekać na zajęcie przez nią stanowiska w tej sprawie. Postanowili pojedynkować się i w ten sposób dowieść, kto jest bardziej godzien jej ręki. Następnego dnia rano na dziedzińcu zebrali się wszyscy mieszkańcy zamku. Młodzieńcy stanęli na przeciw siebie i gdy już mierzyli do siebie, z zamkowej wieży popłynął szloch starościanki przerażonej tym, co się działo z jej powodu. Padły dwa strzały. I co się okazało? Obaj młodzieńcy leżeli martwi. Ugodzili śmiertelnie siebie nawzajem i obaj zginęli w pojedynku. Poźniej niejednokrotnie widywano na zamku dwie zjawy, które poszukiwały ukochanej, by ją prosić o wybaczenie. Ojciec Zosi na pamiątkę wydarzenia i ku przestrodze zakochanym kazał postawić dwa pomniki. Podobno pozostałością po nich są dwa obeliski w formie złamanych kolumn, znajdujące się w zachodniej części Koła. Nieszczęśliwa miłość czyni z człowieka poetę, jak powiadają, jeśli wcześniej go nie zabije.

Zabytki Koła

Ratusz - został wzniesiony ok. 1390 roku przez pierwszego wójta Koła - Henryka , pierwotnie gotycki. Budynek był restaurowany w 1782 roku i gruntownie przebudowany w latach 1835 - 1837 (autorem projektu przebudowy był prawdopodobnie architekt polski włoskiego pochodzenia - Henryk Marconi). Zmieniono wtedy całkowicie elewacje, dobudowano 2 nierównej długości skrzydła, a utworzony w ten sposób od strony dziedziniec zamknięto murem. Ratusz jest jednopiętrowym gmachem klasycystycznym, z czterokolumnowym portykiem w fasadzie wschodniej. Boniowane elewacje są opasane gzymsem kordonowym Jedyną widoczną pozostałością architektury gotyckiej była ceglana wieża o podstawie kwadratu, przechodząca w górnych kondygnacjach w ośmiobok - która m.in. w roku 1987 runęła w katastrofie budowlanej kolskiego ratusza. Obecnie trwa II etap odbudowy Ratusza. Na tylnej ścianie budynku jest wmurowana tablica upamiętniająca miejsce kaźni 3 Polaków, zastrzelonych przez hitlerowców 27.04.1940r. w obecności spędzonych na rynek mieszkańców miasta.

Kościół farny - jego budowę rozpoczęto w końcu XIV w., a ukończono ok. 1410r. Na początku XVI w. dobudowano do nawy od strony południowej kaplicę. W tym samym czasie wybudowano prawdopodobnie zakrystię. Gruntownej restauracji kościoła dokonano w 1863 r.. Wzniesiono wtedy neogotycką kaplicę północną. Kruchtę od strony zachodniej dobudowano w 1897r. Kościół jest trójnawową budowlą halową, zbudowaną na rzucie prostokąta z wyodrębnionym węższyszem i prosto zamkniętym prezbiterium. Ceglane mury, z zachowanym częściowo ornamentem rombowym z zendrówek są wsparte szkarpami. Zachodni szczyt nawy i wschodni szczyt prezbiterium rozwiązano podobnie. Są to szczyty schodkowe zwieńczone sterczynami, rozczłonkowane wysmukłymi tynkowanymi wnękami ostrołukowymi. Ich wystrój wzbogacają ponadto okrągłe blendy i przeźrocza. Strzeliste dachy dwuspadowe są kryte dachówką, a nad wschodnim szczytem nawy góruje wieżyczka na sygnaturkę.

Kościół i klasztor bernardynów - kompleks zabudowań klasztornych wzniesiono na wyspie rzecznej w połowie XV w., po sprowadzeniu do miasta przez starostę kolskiego Jana Hińczę z Rogowa zakonu bernardynów. Jego budowę ukończono w 1482r. Kościół późnobarokowy został wybudowany w latach 1773 - 1782. Jest gmachem trzynawowym, halowym, z prostokątnym prezbiterium. Zewnętrzne elewacje rozczłonkowane są pilastrami. Dwie wieże wysunięto nieco przed lico fasady i zakończone hełami, posiadają wydatne gzymsy kordonowe. Kościół ma jednolite, rokokowe wyposażenie wnętrza z końca XVIII w.. Wystrój 7 ołtarzy jest wkomponowany w architekturę kościoła. Podobnie jak ołtarze - w kolumny - jest ujęta ambona, z rzeźbą św. Franciszka ba baldachmie. Zdobnictwo rokokowe mają również 4 konfesjonały, stalle zakonne i prospekt organowy. W lewej nawie znajduje się kamienny, późnorenesansowy nagrobek Stanisława Ruszkowskiego, chorążego kaliskiego, ostatniego z rządców kolskiego zamku, z postacią leżącego rycerza w zbroi, z buławą w ręku, mieczem u boku i szyszakiem z pióropuszem u stóp. W nawie prawej jest umieszczone kamienne epitafium późnorenesansowe Bartłomieja Wilczyńskiego, z płaskorzeźbionym popiersiem zmarłego trzymającego w ręku książkę i rękawice. Ciekawymi zabytkami są też 2 portrety trumienne malowane na blasze: Anny z Tuczyńskich Łaszczowej (zm. 1668r.) , kasztelanowej lądzkiej, z tablicą inskrypcyjną oraz Rozalii Gurowskiej (zm. 1792r.).

Klasztor - w zrębie gotycki - został przebudowany gruntownie w latach 1755 - 1764. Jest budynkiem 2 - kondygnacyjnym o 3 skrzydłach otaczających dziedziniec zamknięty z czwartej strony gmachem kościoła.

Pomnik powstańców 1863 r. - jest ustawiony nad odnogą Warty, ok. 100 m od mostu. Symboliczną mogiłę usypali w tym miejscu w 1905 r. weterani powstania styczniowego. W 1924r. na kopcu ustawiono betonowy pomnik w kształcie obeliska z orłem na szczycie. Zniszczony w 1940 r. przez hitlerowców pomnik, wzniesiono ponownie w 1962r. - 600-lecie założenia miasta.

Spichlerz z przełomu XVIII-XIXw. - położony nad głównym korytem Warty. Jest on dwukondygnacyjnym budynkiem drewnianym, konstrukcji sumikowo-Łątkowej, przykrytym dachem łamanym.

Cmentarz wojenny Cmentarz wojenny - położony we wschodniej części miasta. Pochowano na nim 544 żołnierzy i oficerów radzieckich, zabitych w czasie walk o wyzwolenie wschodniej Wielkopolski. Wśród zbiorowych mogił ustawiony jest obelisk ku czci poległych o wyzwolenie Koła. Obok znajduje się grób lotników polskich zabitych w 1939 r.