Radziejowice

Radziejowice – miejscowość w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie żyrardowskim, w gminie Radziejowice (siedziba gminy). Leży nad rzeką Pisią Gągoliną. Leżą przy szosie katowickiej, więc łatwo do nich trafić.

Radziejowice na mapie google

Współrzędne obiektu

N 52,003274

E 20,550937

Głównym zachowanym zabytkiem jest zespół pałacowo-parkowy w Radziejowicach, który tworzą obecnie klasycystyczny pałac, neogotycki zameczek, dworek modrzewiowy, domek szwajcarski, dawna kuźnia i park ze stawem. Pierwotnie w Radziejowicach istniał wybudowany  w XV-XVI wieku dwór obronny. Wykorzystując fundamenty oraz piwnice wzniesiony został, prawdopodobnie w XVI-XVII wieku budynek murowany.  W XVII wieku dwór rozbudowano o dwie oficyny, a rezydencję otaczał park ze zwierzyńcem.Dwór uległ  dewastacji w XVIII wieku i pozostawał w ruinie do roku 1802, kiedy to został odbudowany jako zameczek w stylu gotyckim według projektu Jakuba Kubickiego na polecenie Kazimierza Krasińskiego. Był remontowany w 1895 roku a przebudowany w latach 1956-1964.  Był to budynek murowany z cegły i kamieni polnych i otynkowany. Wybudowany został na planie nieregularnym, składał się z trzech członów o nieregularnej bryle złożonej dwóch piętrowych członów posadowionych od północy wyposażonych w wysmukłą, czworoboczną wieżą z drewnianą galeryjką oraz z parterowego, posadowionego prostopadle do reszty członu wyposażonego w cylindryczną wieżę oraz wieloboczną szkarpę. Wszystkie człony zostały przekryte dachami pogrążonymi o połaciach pobitych blachą. Wieże wieńczone dachami ostrosłupowymi krytymi blachą. Wystrój elewacji skomponowany za pomocą nieregularnego, pozornego blankowania we zwieńczeniu oraz dekoracyjnych fryzów znajdujących się pod nim. Otwory okienne dekorowane ostrołukowymi nadprożami oraz zwornikami we zwieńczeniach. W ścianach na modłę romantyczną wmurowano wiele kamiennych elementów rzeźbiarskich oraz detali architektonicznych odnalezionych w gruzach podczas odbudowy w 1802 roku. Na parterze znajdują się trzy obszerne pomieszczenia sklepione kolebkowo z lunetami oraz kolebkowo- krzyżowo. Na parterze umieszczono również kuchnię wyposażoną w barokowy portal z czarnego marmuru zbudowany w końcu XVII wieku. Całość skomponowana w duchu romantyzmu i neogotyku. W ścianach elementy z dawnego 

zameczku m.in. tablica upamiętniająca wizytę Zygmunta III Wazy 2 lutego 1606 r.

Na początku XIX wieku, również wg projektu Jakuba Kubickiego, zostaje wzniesiona  galeria łącząca zameczek z pałacem.Składała się ona z przejścia podcieniowego otwartego ostrołukowym arkadowaniem od północy oraz z sali od południa umieszczonej tam w XX wieku na miejscu pierwotnej oranżerii. 

W latach 1678-1684 na zlecenie prymasa Michała Radziejowskiego, przebudowano na barokowy pałac przyzamkową oficynę. Budynek był murowany z cegły i otynkowany, posadowiony na planie prostokąta, o regularnej bryle, podpiwniczony, piętrowy, z mieszkalnym poddaszem przekrytym dachem mansardowym z symetrycznie rozmieszczonymi facjatkami o połaciach krytych blachą.Podczas przekształcaia oficyny w pałac dobudowano zryzalitowane partie skrajne i wybudowano reprezentacyjną klatkę schodową.  Elewacja frontowa 11 osiowa z 3 osiowym pozornym ryzalitem środkowym wieńczonym trójkątnym szczytem, w którym umieszczono dekorację sztukatorską w formie herbu Krasińskich Ślepowron. Ryzalit poprzedzony czterokolumnowym portykiem toskańskim, dźwigającym taras na wysokości piętra. Po bokach znajdują się 2 osiowe ryzality skrajne nieznacznie wysunięte poza lico elewacji. Elewacja ogrodowa została wyposażona w dwa balkoniki wsparte na żeliwnych kolumienkach. Wystrój elewacji skomponowany za pomocą powiązanych ze sobą obramień okiennych parteru i piętra. Gzyms kordonowy wsparty został na konsolach, między kondygnacjami umieszczono również ślepe balustradki tralkowe. Układ pomieszczeń w obu kondygnacjach dwutraktowy, w częściach bocznych przekształcony. Na parterze na osi sień z klatką schodową, od podestu dwubiegową. Na piętrze w trakcie ogrodowym ciąg połączonych ze sobą amfiladą pomieszczeń reprezentacyjnych. Pomieszczenia dekorowane sztukaterią i polichromią motywami groteskowymi, zoomorficznymi i roślinnymi . Zachowały się bogato dekorowane drzwi oraz piaskowe i marmurowe kominki osadzone w półokrągłych niszach obramionych rozbudowanymi profilami. Całość skomponowana w duchu baroku i klasycyzmu. Pałac stopniowo popadał w ruinę. Dopiero w roku 1802 został odbudowany według wcześniejszych projektów architekta Jakuba Kubickiego na zlecenie Kazimierza Krasińskiego, oboźnego wielkiego koronnego i jego żony Anny z Ossolińskich. Prace przy przebudowie pałacu trwały jeszcze w czasie gdy jego właścicielem był syn inicjatora prac. Józef Wawrzyniec- senator kasztelan Królestwa Polskiego i jego żona Emilia z Ossolińskich kontynuowali dzieło ojca, w zakres którego weszła między innymi: dekoracja malarska we wnętrzach z lat 1809-10 autorstwa Adama Byczkowskiego i Józefa Paszkiewicza (częściowo zatynkowana w 1932 roku), adaptacja mansardowego poddasza na teatr według projektu Jakuba Kubickiego, oprawę malarską wykonał Jakub Sokołowski, ciesielską i stolarską Pietraszka. Teatr został rozebrany w roku 1869. Pod koniec XIX wieku pałac został odremontowany i przebudowany. Z tego czasu pochodzi portyk toskański na elewacji frontowej, dwa żeliwne balkoniki na elewacji ogrodowej. W roku 1932 oraz w latach 1956- 64 poddasze zostało adoptowane na pokoje mieszkalne. 

Po dewastacji podczas II wojny światowej zameczek, pałac i galerię gruntownie odrestaurowano w latach 1956-64 wg projektu architekta Jacka Cydzika. Obecnie w pałacu (we wnętrzach wiele cennych dzieł sztuki: obrazy, rzeźby i meble) mieści się Dom Pracy Twórczej Ministerstwa Kultury i Sztuki. Zwiedzanie jest możliwe po uprzednim zgłoszeniu w recepcji.

Wokół zespołu pałacowego - park angielski, założony w 1817 r. wg. projektu Aleksandra d'Alphonce de Saint Omer, z kolumną pamiątkową. W parku piękne okazy wiązów, lip, świerków i białodrzewów. Projektant parku, uzdolniony architekt, kartograf i grafik, przybył do Polski wraz z generałem Henrykiem Dąbrowskim. Jako pułkownik wojsk polskich, otrzymał szlachectwo i nazwisko polskie, Sętomerski. 

Najstarsze ślady pobytu człowieka na obszarze woj. skierniewickiego sięgają okresu paleolitu (ok. 54.000 lat p.n.e.). w Skaratkach koło Domaniewic znaleziono pochodzące z tego okresu kości mamuta z nacięciami dokonanymi przez człowieka. Później przez okres ok. 40.000 lat obszar ten był bezludny i dopiero po cofnięciu lodowca i ociepleniu klimatu, około 10.000 lat p.n.e. pojawiły się w tych okolicach grupy wędrownych łowców. 

Przez wieki Radziejowice wraz z okolicą należały do książąt mazowieckich.  Dobra radziejowickie należały od końca XIV do XVIII wieku do rodu Radziejowskich. Zarówno nazwa miejscowości, jak i nazwisko rodu, zostało przybrane od przepływajacej tu rzeki dawniej zwanej Radziejówką, obecnie Pisią Gągoliną. Założycielem Radziejowic był Andrzej (Jędrzej) Radziejowski - a osada powstała wokół drewnianego dworu o charakterze obronnym, przy trakcie z Mazowsza na Śląsk. W 1503 roku Andrzej Radziejowski został wojewodą rawskim. Jego córka Katarzyna była podejrzana o zabójstwo czterech osób, m.in. księżnej Anny Mazowieckiej i jej dwóch synów Stanisława i Janusza, z którym romansowała. Romanse te miały zapewne podłoże polityczne i były związane z walką o władzę. 

Najbardziej znanym przedstawicielem rodu Radziejowskich był Hieronim (1615-67), którego ojciec Stanisław piastował kilka stanowisk jednocześnie, gromadząc olbrzymią fortunę. W Radziejowicach, jego majątku leżącym na głównym trakcie o siedem mil od stolicy, stała karczma na dwieście koni, budynki dworskie na tysiąc gości, kilkanaście armatek wiwatowych, niewyczerpane piwnice i znakomita kuchnia. Jedną z atrakcji były polowania w Puszczy Jaktorowskiej. Tutaj podejmował wojewoda przejeżdżających posłów zagranicznych, ziemskich i senatorów, gościł często królów Władysława IV Wazę i Zygmunta III Wazę (Hieronima trzymał do chrztu sam król Władysław IV). Po śmierci Władysława IV popiera on kandydaturę Jana Kazimierza i otrzymuje urząd podkanclerza koronnego. Hieronim Radziejowski po skazaniu na banicję przez króla za spowodowanie burdy w pobliżu siedziby królewskiej, zdradza kraj i dopomaga Szwedom w czasie najazdu na Polskę.

Legenda o lipach

Hieronim oskarża władcę Polski Jana Kazimierza o romans ze swoją żoną Elżbietą Słuszczanką. Były przypuszczenia, że król często swą lubą odwiedzał w pałacu. Prawdopodobnie dlatego powstała Aleja Lipowa, która prowadzi w kierunku Mszczonowa. Wieść głosi, że na cześć każdego spotkania z królem, Elżbieta sadziła lipę, a że aleja liczy ok. 3 km, więc tych spotkań musiało być wiele. Dziś w pałacu eksponowane jest jej marmurowe popiersie. 

Ostatnim panem na Radziejowicach z tego rodu był kardynał prymas Michał, który jako stronnik Stanisława Leszczyńskiego musiał uchodzić z kraju. W latach 1678-84 jedna z oficyn dworskich została przez niego przebudowana na pałac barokowy. 

W 1705 roku dobra te przeszły na własność Prażmowskich a w 1765 roku Ossolińskich. W latach  1783-1945 należały do Krasińskich.  

W 1757 roku w Radziejowicach została założona manufaktura zwana "Hutą Tarłów" przez Franciszka Bielińskiego, późniejszego Marszałka Wielkiego Koronnego. Również w czasie Powstania Kościuszkowskiego zarówno Prusacy, jak i wojska carskie kilkakrotnie przeciągały tędy, dążąc do Warszawy. W tym okresie uległo zniszczeniu wiele osiedli i wsi. Przemarsz wojsk napoleońskich spowodował również wiele spustoszeń. 

W 1886 roku dobra Radziejowic składały się z folwarków: Radziejowice, Krze, Adamów, Korytów oraz wsi: Słabomierz, Zbojska, wieś Korytów, Krze, Kamionka, Wólka Brzozokalska, Kuklówka, Dobiegała, Hamernia, Budy Stare, Budy Nowe, Budy Józefowskie, Brzózki, Tartak, Podlasie, Adamów, Podgórze. 

Gmina Radziejowice należała do Sądu III w Mszczonowie. Jak podają źródła było wtedy 4911 katolików, 8 prawosła2wnych, 99 ewangelików, 103 Żydów, 3 inne wyznania. Co stanowi: 4999 – włościan, 42 – szlachta, 33 – mieszczan. Na obszarze gminy było 2195 mr lasu. Kiedy zaś hrabiowie Łubieńscy debatowali z Filipem de Girard nad budową w dobrach guzowskich mechanicznej przędzalni lnu, w Radziejowicach pełną parą pracowała uprzywilejowana fabryka naczyń ogniotrwałych i sztucznokamiennych posiadająca dwa składy handlowe – na miejscu i w Warszawie, o czym donosił już w 1827 roku "Przewodnik Warszawski". Dla eksploatacji lasu oraz transportu cegły żyrardowscy przedsiębiorcy zbudowali wąskotorową linię kolejową Żyrardów – Radziejowice. 

Ponadto we wsi znajduje się klasycystyczny kościół pw. Św. Kazimierza, zbudowany według projektu Jakuba Kubickiego w latach 1820-1823. Towarzyszy mu klasycystyczna dzwonnica i plebania z 1820 roku. Na uwagę zasługuje również dworek administratora. Pierwotny budynek wybudowany na przełomie XVIII i XIX wieku został rozebrany i zastąpiony nowym, murowanym, tylko oszalowanym z zewnątrz, który nie ma nic wspólnego z dworkiem poprzednim.