Wsola

Wsola – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jedlińsk.

Wsola na mapie google

Współrzędne obiektu
N 51.485443°
E 21.126907°

Zespół pałacowy wpisany jest do rejestru zabytków pod nr *207/A*14.04.1983

Muzeum Witolda Gombrowicza mieści się w rezydencji pałacowej z roku 1914, wybudowanej w stylu klasycystycznym z elementami secesji przez łódzkich budowniczych. Autorem projektu był August Furuhjelm, architekt fińskiego pochodzenia. Budowlę zainicjował Jakub Grobicki, wyłączny właściciel Wsoli od roku 1912.W roku 1920 majątek kupiła Maria Pruszakówna, która udostępniła pałac swojej bratanicy Aleksandrze po jej zaślubinach z Jerzym Gombrowiczem - bratem pisarza - w roku 1924. Pałac pozostawał w stałym użytkowaniu rodziny do roku 1941, kiedy to majątek objęty został zarządem Liegenschaftu. Po zakończeniu wojny Skarb Państwa przejął dobra na użytek reformy rolnej. Grunty rozparcelowano, pałac natomiast stał się siedzibą licznych placówek państwowych, w szczególności ośrodków opieki specjalnej i domów pomocy społecznej dla dzieci i dorosłych.

Wieś odnotowana została jako parafia w Liber beneficiorum Jana Długosza (lata gromadzenia danych: 1470-80), gdzie wskazywano na istnienie w roku 1440 kościoła wsolskiego pod wezwaniem św. Bartłomieja. Tutejsza parafia, fundowana przez ród Ślizów herbu Abdank, erygowana była ok. 1358 r. Ślizowie, oprócz Wsoli, byli również właścicielami pobliskiego Piastowa. Przez pięć wieków obie wsie dzieliła wspólna historia. Około 1480 r. Jan Kochanowski (dziad poety) poślubił we Wsoli Barbarę Szlizównę, która w wianie wniosła m.in. Czarnolas. W okresie Reformacji wieś stanowiła dziedzictwo szlachty sprzyjającej nowym nurtom.

Posiadaczami Wsoli byli wówczas m.in. Anna ze Ślizów Dąbrowska, określana jako heretyczka, Anna Ożarowska, kolatorka walcząca z kościołem o dobra plebańskie, Andrzej Lasota - wielki brat polski oraz Adam Kochanowski - bratanek Jana Kochanowskiego, sędzia lubelski, który w XVI w. zamienił kościół wsolski na zbór ariański. Na początku XVII wieku Krzysztof Siemieński, kolejny dziedzic Wsoli, wytacza Adamowi Kochanowskiemu wygrany proces o zwrot zawłaszczonych dóbr kościoła wsolskiego. W roku 1629 Siemieński wznosi na miejscu starego drewnianego kościółka, murowaną świątynię. W 1644 r. właścicielem Wsoli zostaje Stanisław Witkowski - zięć Jana Kochanowskiego; jego syn, noszący również imię Stanisław, przekazuje Wsolę córce Elżbiecie, która wnosi wieś w posagu Aleksandrowi Adamowi Drzewieckiemu - wojewodzie lubelskiemu. 

W roku 1750 Wsola, za sprawą ich córki Konstancji, żony Józefa, kasztelana lubelskiego, staje się dziedzictwem rodu Sołtyków. Właścicielem dóbr stał się m.in. syn Konstancji i Józefa, Kajetan Sołtyk - biskup krakowski, którego porwanie przez Rosjan przyczyniło się do zawiązania konfederacji barskiej. Kolejnymi właścicielami dóbr wsolskich byli: bratanek biskupa Józef - kasztelan małogoski i zawichojski oraz jego syn Franciszek Salezy - senator i kasztelan Królestwa Polskiego. W roku 1877 syn Franciszka Marceli sprzedaje Wsolę z Piastowem Wincentemu i Annie Grobickim, herbu Trąby.

W roku 1881 z dóbr Piastów zostaje wydzielony folwark Wsola. W roku 1893 właścicielami Wsoli zostają synowie Wincentego i Anny - Jakub i Aleks, trzeci z synów Piotr, otrzymuje Piastów. W roku 1972 Jakub Grobicki staje się jedynym właścicielem folwarku Wsola. Dwa lata później ukończona zostaje budowa pałacyku wg projektu łódzkiego architekta Augusta Furuhjelma. W roku 1920 Jakub Grobicki sprzedaje majątek wsolski Marii Magdalenie Pruszakównie, herbu Leliwa, która cztery lata później udostępnia pałac i folwark swojej bratanicy Aleksandrze z Pruszaków oraz jej mężowi Jerzemu Gombrowiczowi, bratu Witolda Gombrowicza. W roku 1929 Aleksandra Gombrowicz wykupuje na własność dobra wsolskie na publicznej licytacji zarządzonej przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie. W latach trzydziestych XX wieku Wsola, podobnie jak i wiele innych majątków w tym okresie, znalazła się w trudnej sytuacji finansowej.Ratunkiem dla ich właścicieli była dzierżawa lub sprzedaż ziemi. Do roku 1945, kiedy to majątek na mocy Dekretu PKWN przejął na własność Skarb Państwa, Aleksandra Gombrowiczowa sprzedała kolonistom bądź osobom prywatnym 153 ha gruntów. Częstym gościem Aleksandry i Jerzego był Witold Gombrowicz, dla którego pobyty we Wsoli były okazją do wypoczynku, oddania się twórczości pisarskiej a także obserwacji środowiska ziemiańskiego. Ponoć to tu powstał pomysł napisania Ferdydurke.