Turobin

Wieś (niegdyś miasto) w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie biłgorajskim, w gminie Turobin. Wieś leży w zachodniej części Padołu Zamojskiego, nad Porem.

Turobin na mapie google

Współrzędne GPS:

N 50°49'38,22''

E 22°49'37,41''

Kościół pw. św. Dominika

Turobin jako osada handlowo-obronna istniał najprawdopodobniej już w XII w. Od 1420 r. – rozwijał się jako miasteczko handlowo-rzemieślnicze na prawie magdeburskim. Na początku XVII w. miasto było obwarowane i posiadało 3 bramy, w tym Szczebrzeską i Chełmską, a także 8 ulic, na których stało 162 domów. Wokół centralnie położonego rynku, rozwijały się też rolnicze przedmieścia. Na zachód od miasteczka, na kopcu Świdwińskim, przy rzece Por, ok. 1420 r. Dobrogost z Szamotuł wybudował drewniany zamek obronny, który został zniszczony prawdopodobnie podczas najazdu Tatarów w 1500 r. Ok. poł. XVI w., w pobliżu miejsca, gdzie znajdował się wcześniejszy zamek, Łukasz Górka  wybudował nowy zamek, również drewniany, posadowiony na murowanych piwnicach, z czteropiętrową wieżą. Inwentarze Turobina z lat 1568-1598 wymieniają drewniany zamek turobiński zbudowany nad stawem na kopcu, przy rzece Por. Był opasany do okoła fosą napełnioną wodą. Do zamku prowadził most na palach, obity dylami i drewniana brama zwodzona na łańcuchach. Obok bramy istniała furtka. Pierwotnie zamek był bliżej miasta, na kopcu Świdwińskim, w niedalekiej odległości od późniejszego zamku. Budowla ta została spalona częściowo w 1612 r., a następnie całkowicie zniszczona przez Kozaków w 1656 r. i już nigdy nie odbudowana. Ostatnia wzmianka o zabudowaniach zamkowych pochodzi z roku 1670, a w roku 1707 w miejscu zamku istniał już tylko dwór.

W 1430 roku wybudowano tu kościół p.w. Wszystkich Świętych i NMP. W 1509 roku pod czas najazdu Tatarów miasto zostało zniszczone przez pożar. Spłonął wówczas także kościół. Odbudowano go w 1530 roku z fundacji Łukasza Górki, kasztelana poznańskiego oraz dwóch opie kunów drugiego ze współwłaścicieli - Wincentego z Szamotuł: Piotra Tomickiego, biskupa krakowskiego oraz Andrzeja Tęczyńskiego, kasztelana krakowskiego i starostę krasnostawskiego . Do murowanego kościoła p.w. św. Dominika przeniesiono wówczas parafię rzymskokatolicką z Czernięcina. W latach 1574-1595 kościół w Turobinie został zamieniony na zbór kalwiński. Prawdopodobnie w 2 poł. XV wieku istniał w Turobinie szpital św. Łazarza, zwany podfarnym, który spłonął w 1509 roku, ale został odbudowany w 1530 roku. Utrzymywał się on z jałmużny i opłat proboszczów.

W 1510 roku ówcześni właściciele Andrzej i Wincenty Świdwowie odnowili spalone w 1509 roku podczas napadu tatarskiego przywileje na dając miastu powtórnie prawo magdeburskie. Włączono także w obręb miasta Guzową Wolę i Olszankę, a mieszkańcy otrzymali ponadto dwa wygony do wypasu bydła i szereg ogrodów na Przedmieściu Szczebrzeskim.  W 1523 roku król Zygmunt Stary pozwolił miastu na pobieranie grobelnego. W 1578 roku w mieście notowano ratusz. Od pocz. XVI wie ku zaczęli osiedlać się w mieście Żydzi. W 1564 roku było tu, według danych szacunkowych, 245 domów i 1225 mieszkańców.

W latach 20-tych XVI wieku córka Andrzeja Świdwy Katarzyna wyszła za mąż za Łukasza Górkę i wniosła mu w wianie połowę włości turo biński ej. Drugą połowę dziedziczyli: Dobrogost i Jan Świdwowie. W 1540 roku dziedziczyli: jedną połowę Andrzej Górka, a drugą Jan i Dogrogost Świdwowie. W 1559 roku Stanisław Górka odku pił drugą część od Dobrogosta Świdwy i stał się jedynym właścicielem włości turobińskiej. Nadał on miastu 15 półłanków pola z ogrodami i dwo ma łanami, a w zamian mieszkańcy zobowiązani byli do obrony miasta od nieprzyjaciół. W 1562 roku miasto uzyskało przywilej wolnego szynku dla chrześcijan, a w 1565 roku przywilej handlu zbożem. W 1565 r. Łukasz Górka zabudował Podzamcze, tj. teren pomiędzy zamkiem a starym miastem, tworząc tu nowe miasto, zwane „nowym rynkiem”. W 1578 roku Turobin otrzymał 500 mórg ziemi ornej tzw. łan Sobkowski w zamian za obo wiązek zabezpieczenia się od najazdów nieprzyja cielskich. W 1589 roku miasto otrzymało pozwole nie na wolny wrąb do lasu na własne potrzeby oraz przywilej łowienia ryb, z obowiązkiem utrzymania i reperacji grobli.

Po bezpotomnej śmierci Stanisława Górki w 1592 roku dobra odziedziczyli jego siostrzeńcy Czarnkowscy: Andrzej, Piotr, Stanisław i Jan oraz Paweł Trojanowski, ich pełnomocnik i po części dziedzic. Włość była wówczas w posiadaniu książąt słuckich Olelkowiczów, jako zastaw za po życzone przez Górkę 95 tys. złp. Książęta słuccy odstąpili zastaw Pawłowi Szczawińskiemu, a ten odsprzedał go w 1596 roku kanclerzowi Janowi Zamoyskiemu. Jednak faktyczne przejecie włości turobińskiej nastąpiło dopiero w 1601 roku. W 1581 roku był w Turobinie zbór ariański. Zbór zlikwidowano w 1596 roku i rekoncyliowano go na kościół katolicki p.w. św. Dominika. W latach 1620-23 został on gruntownie przebudowany. Obok kościoła istniała w mieście także cerkiew, o której pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1510, a jej istnienie potwierdzają źródła w latach 1510-1561 oraz przed 1620 rokiem. Zamoyscy niezbyt dbali o rozwój miasta, choć w 1618 roku przyznali mieszczanom przywilej warzenia piwa i miodu. Wspierali także rozwój rzemiosł potwierdzając przywileje cechom, lecz te uzyskały je znacznie wcześniej: kowalski w 1578 r., kuśnierski, piekarski i szewski w 1566 r. i bed narski w 1589 r.

W ramach restrykcji za udział mieszczan w po wstaniu styczniowym Turobin utracił w 1869 roku prawa miejskie. Mimo to osada dalej się rozwijała. Pod koniec XIX wieku był tu murowany ko ściół parafialny, cerkiew murowana wzniesiona w 1882 roku, synagoga, dom modlitwy, 7 chederów, dom przytułku dla kalek, szkoła początkowa, urząd gminy z kasą wkładowo-zaliczkową i ap teka. W 1883 roku osada liczyła 366 domów (15 murowanych) i 3949 mieszkańców, w tym 1548 Żydów (SGKP, wypisy, s. 400). W XVIII wieku na miejscu XVII-wiecznego cmentarza epidemicz nego założono poza miastem cmentarz grzebalny użytkowany do dziś.