Szreńsk

Szreńsk – wieś (dawne miasto) w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie mławskim, w gminie Szreńsk, na Mazowszu, nad rzeką Mławką, 20 km na pd.-za. od Mławy i ok. 100 km na pn.-za. od Warszawy; stolica Zawkrza. Ruiny znajdują się ok. 300 na wschód od  kościoła.

Szreńsk na mapie google

Współrzędne obiektu:
N 53°00'43,07''
E 20°07'42,94''

Drewniano ziemne założenie grodowe pochodzi z XI wieku i było w XII wieku rozbudowane do około 60 arów. Murowany zamek został wybudowany w I połowie XVI wieku z fundacji wojewody płockiego Feliksa Szreńskiego herbu Dołęga.  

 

Zamek  wzniesiony został  około 1526 roku na planie nieregularego czworoboku. Posiadał cztery koliste wieże narożne, budynek bramny, Dom Duży i Mniejszy, ceglane mury obwodowe, barbakan i fosy. Ceglane mury zostały wzniesione na koronie wałów grodziska przez co plan założenia był zbliżony do owalu. 

 

Zamek składał się z domu głównego usytuowanego przy murze północnym oraz drugiego nieco mniejszego budynku przy murze południowym. 

 

Wjazd prowadził od zachodu przez zwodzony most i wysuniętą przed lico murów wieżę bramną. Naprzeciwko bramy przy murze wschodnim znajdował się budynek mieszczący zapewne zamkową kaplicę. 

 

Na obwodzie murów znajdowały się cztery niewielkie cylindryczne baszty łupniowe. W późniejszym czasie pomiędzy zamkiem a leżącym na wschód od niego miastem powstało podgrodzie przekształcone następnie w podzamcze. 

 

Jędrzej Święcicki pisał w drugiej połowie XVI wieku: "Na całym Mazowszu nie ma takiego drugiego zamku, który by mógł się z nim zmierzyć pod względem kosztowności, kunsztownego wykonania i wytworności." 

W XV-XVII wieku zaniedbany zamek podupadł. Zniszczony przez konfederatów barskich w XVIII wieku. 

Rozebrany na początku XIX wieku przez zaborców na budowę klasycystycznego dworu.

 Pałac ten spłonął w 1948 roku. Zachowały się pozostałości trzech budynków, zarysy fos i fundamenty w otoczeniu starego parku. 

 

W latach 1977-88 prowadzone tu wykopaliska pod kierownictwem M. Piotrowskiego niestety nie zakończyły się rekonstrukcją zamku. Odkopał on fragmenty murów, resztki fosy, część budynku bramowego oraz resztki kaplicy zamkowej. 

 Wykopano wiele przedmiotów codziennego użytku, m.in. potłuczonych kafli i dachówek, fragmenty szkła okiennego, butelek i naczyń glinianych, wiele przedmiotów metalowych, fragmentów narzędzi, okuć budowlanych, monet, części uzbrojenia i drobnych przedmiotów osobistego użytku datowanych od średniowiecza aż do XIX w. 

 Obecnie z dawnego obiektu (zamku) ocalały ruiny budynku mieszkalnego zachowanego jedynie do gzymsu. Mury te mieszczą w sobie w niektórych partiach oryginalne cegły (zendrówki) z okresu budowy zamku.  Z upływem lat niezabezpieczone ruiny niszczone przez czas i miejscową ludność powoli giną w oczach...

Pierwsze ślady osadnictwa w Szreńsku pochodzą z przełomu IX i X wieku, w tym czasie w rozlewisku rzek Mławki i Szronki powstał gród otoczony wałami ziemno-kamiennymi. Prawdopodobnie gród powstał po przeniesieniu osadnictwa z lewego, położonego wyżej brzegu rzeki Mławki. Był to ośrodek dużego okręgu grodowego. 

Gród wielokrotnie był niszczony co było związane z jego lokalizacją na terenach granicznych z Prusami. 

 

W wieku XII, najprawdopodobniej za panowania Bolesława Krzywoustego, gród został powiększony, wzmocniony przez podwyższenie wałów a wokół niego wyrosła osada i w takim kształcie Szreńsk przetrwał następne 100 lat do najazdu Prusów, gdy został ponownie zniszczony. 

 

Odkryte w wyniku badań archeologicznych zabytki wskazują, że mieszkańcy grodu zajmowali się garncarstwem, kowalstwem, hodowlą bydła i rolnictwem. 

 W wieku XIII Szreńsk został ponownie odbudowany. Po raz pierwszy w źródłach pisanych Szreńsk pojawia się w 1240 roku. Przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim Szreńskowi nadał Siemowit IV w roku 1383, w tym samym dokumencie potwierdza wcześniejsze nadanie Szreńska Stanisławowi Grada z Kowalewa, który zmienia nazwisko na Szreński i w rękach rodu Szreńskich pozostaje Szreńsk przez 170 lat. 

 W pierwszej połowie XVI wieku Feliks Szreński, ostatni z rodu, w miejscu dawnego grodziska wybudował okazały zamek obronny, przebudował kościół parafialny (1531 zakończenie budowy). Kościół bez większych zmian przetrwał do dzisiaj i stanowi perłę późnego gotyku północnego Mazowsza. 

 

W 1554 Szreńsk przeszedł na własność biskupa płockiego Andrzeja Noskowskiego. Po Nosowskich miasto i zamek są w posiadaniu Bielińskich a potem Podoskich. W 1656 miasto zajęli Szwedzi, a na zamku stacjonował szwedzki garnizon. Na około trzy tygodnie przed bitwą pod Warszawą do Szreńska przybył z wizytacją oddziałów Karol X Gustaw. 

 

Wprawdzie kolejny właściciel Stopkowski około roku 1752 podjął prace przy jego odbudowie ale nie przywrócił mu dawnej świetności. 

 

W latach 1768-1771 zamek w Szreńsku wykorzystywali Konfederaci barscy pod dowództwem Józefa Sawy-Calińskiego, który ranny w bitwie pod Szreńskiem 26 kwietnia 1771, dostał się do niewoli rosyjskiej. 

 

Po drugim rozbiorze Polski przeszedł w posiadanie pruskiego Polaka Ludwika Knobloha (Czosnek), tajnego radcy finansowego rządu pruskiego. On to ok. 1800 r. rozebrał wieże, budynek kuchni, oficynę oraz przebudował główny budynek mieszkalny, podnosząc go o jedno piętro i ostatecznie uformował klasycystyczną fasadę oraz elewację ogrodową. 

 

Właściciel ostatecznie zbankrutował, a obiekt przeszedł na własność Banku Głównego Berlińskiego. Od 1830 r. wszedł w skład Skarbu Publicznego Królestwa Polskiego. Po 1836 r. był w posiadaniu Brykczyńskich, później Suszkiewiczów i Płoskich. Ostatnimi właścicielami w okresie międzywojennym byli Romerowie.

Po drugiej wojnie światowej pozostałości po obiekcie przeszły w ręce Skarbu Państwa, a resztki majątku rozparcelowano, zaś w budynku mieszkalnym urządzono szkołę, która przetrwała do 1948 r. do chwili pożaru. Od tamtego momentu budynek stoi pusty i niszczeje.

W Szreńsku znajdują się:

- XVI-wieczna fara z wieloma cennymi zabytkami, wśród nich min.: renesansowy nagrobek Feliksa Szreńskiego wykonany z piaskowca prawdopodobnie w latach 1546-1548,    drewniana gotycka rzeźba tzw. Pieta ze Szreńska wykonana w latach 1430-1440, wmurowany w prezbiterium portret trumienny nieznanego szlachcica.

-Kościół zbudowany jest z cegły gotyckiej z widocznym wzorem zendrówki, prezbiterium jest sklepione świetnie zachowanym i ostatnio odrestaurowanym sklepieniem gwiaździstym a kaplica Św. Anny kryształowym. 

 

Unikalną ciekawostką jest złamanie osi podłużnej kościoła - prezbiterium na wysokości łuku tęczowego jest odchylone o kilka stopni w stosunku do nawy. Mur ceglany otaczający kościół zbudowany w XVIw. Cechą charakterystyczną muru są nisze po jego wewnętrznej stronie. Dzwonnica drewniana z końca XVIIIw.  Kaplica cmentarna z drugiej polowy XIXw

  
-W centrum Szreńska znajduje się skwerek, w którego środku leży duży kamień. Na nim wisi herb Szreńska. Na skwerze znajduje się również flaga Unii Europejskiej i flaga Polski oraz tablica pamiątkowa na środku rynku w miejscu dawnego ratusza.