Chełm

W Chełmie jest dużo miejsc do parkowania w bocznych uliczkach. Najlepiej zajechać do centrum i ruszyć dalej na piechotę. Żeby dotrzeć na górę zamkową jak najszybciej, najlepiej dojechać ulicą lubelską do parkingu koło przedszkola "W kasztanowym parku" i przez tenże park dojść do samej góry. My oczywiście, posiadając odbiornik gps, podeszliśmy od zupełnie innej strony. Jak widać na kolejnych zdjęciach, wspinaliśmy się ciągle i ciągle, przez cmentarz wojenny oraz prawosławny, aby dojść wreszcie do celu.

Chełm na mapie google

Współrzędne GPS:
N 51°07'57,30''
E 23°28'45,99''

Wysoka Górka - wczesnośredniowieczne grodzisko znajdujące się na Górze Zamkowej, stanowiącej centralne wzniesienie w obrębie miasta Chełma, później zamek kniazia Daniela Halickiego, księcia halicko-wołyńskiego, zbudowany w XIII wieku. Od średniowiecza (XII-XVI wiek) miejsce kultu chrześcijańskiego.

Sztucznie usypane wzniesienie ma ok. 15 m wysokości (ponad szczyt Góry Zamkowej), cylindryczny kopiec o średnicy platformy szczytowej 45-60 m[1], powierzchnia majdanu ok. 60 na 40 m. Badania archeologiczne przeprowadzone w latach 1964-1966 wykazały istnienie w tym miejscu grodziska drewniano-kamiennego z X wieku wchodzącego w skład systemu obronnego, utworzonego przez związek plemienny Lędzian sandomierskich (jego funkcją była osłona wschodniej granicy ich terytorium). Wjazd do niego znajdował się od strony północnej.

W 1240 r. wzniósł tu zamek książę Daniel Halicki, zwany także Danielem Romanowiczem. Powstało kamienne palatium i cerkiew poświęcona św. Janowi Złotoustemu. Budowla, jaką odsłonięto podczas badań archeologicznych, była zbudowana z zielonego wapienia oraz ciosanych bloków kładzionych na zaprawie wapiennej; miała długość 57 m, szerokość 22,5 m i grubość ścian 2 m.

W 1349 r. Kazimierz Wielki wniósł tu kamienną wieżę obronną (5 na 5 m).

Według niektórych źródeł w 1789 r. dawny zamek księcia Daniela Halickiego stał jeszcze w całości; był konstrukcją w większej części drewnianą, wzniesioną na wysokim podmurowaniu; miał jedną wieżę wysoką, drewnianą; drugą niższą, murowaną; obok znajdował się murowany budynek. Pod koniec XIX wieku z zamku pozostały jedynie fundamenty.

Nasyp był początkowo wyższy, jednak w 1876 r. władze carskie splantowały go. Utworzono wówczas od południowej strony wejście w postaci pochylni. Na placu zbudowano kaplicę św. Cyryla i Metodego (1884 r.), która w 1921 r. została rozebrana do fundamentów. Na pozostałym po niej cokole w 1928 r. młodzież szkolna usypała kopiec X-lecia Odzyskania Niepodległości (ok. 3 m wysokości) - znajdujący się na środku Wysokiej Górki.

W latach 1964-1966 prowadzono tu badania archeologiczne w wyniku których odkryto m.in.:

* części drewniano-kamiennego wału o konstrukcji skrzyniowej;
* pięć rzędów częstokołu z pni dębowych - znajdujących się na obrzeżu wału;
* fundamenty zamku księcia Daniela;
* fundament Wieży Kazimierzowskiej

W 1983 r. wzniesienie uznano za pomnik przyrody. U podnóża nasypu rośnie jesion wyniosły odmiany jednolistnej będący również pomnikiem przyrody. 7 września 1998 r. ks. abp Józef Życiński dokonał poświęcenia Krzyża Jubileuszowego na Kopcu Niepodległości.

Co jeszcze można w Chełmie zobaczyć?

* Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chełmie – pierwsza świątynia zbudowana została w XIII w. przez króla halicko-wołyńskiego Daniela Halickiego jako cerkiew prawosławna. Obecna barokowa świątynia zaprojektowana przez Pawła Fontanę powstała jako katedra unicka (grecko-katolicka) w latach 1736-1757. Budowniczym świątyni był Tomasz Rezler. W latach 1875-1915 był to sobór prawosławny. Od 1919 r. kościół rzymskokatolicki. W latach 1940-1944 ponownie cerkiew prawosławna. Tytuł bazyliki mniejszej nadał świątyni papież Jan Paweł II.

* Dzwonnica – zbudowana w 1878 r., przebudowana i podwyższona w 1939 r. Otwarta dla ruchu turystycznego w czerwcu 2008 r.

* Park miejski – założony na początku XX w. Powiększony po 1945 r. Do lat osiemdziesiątych istniał tam staw. Oficjalnie nie jest uznany za zabytek. W parku od 1994 r. stoi pomnik Akcji "Burza" AK.

* Brama Uściłuska (Brama Bazyliańska, Klasztorna, Zamkowa) – brama z okresu wczesnego baroku z 1616 r.

* Podziemia Kredowe – zabytkowa kopalnia kredy stanowiąca unikatową pozostałość górnictwa kredowego w Europie. Znajdujący się w niej wielopoziomowy kompleks korytarzy i komór powstał w wyniku wielowiekowej eksploatacji kredy piszącej, której złoża znajdują się pod powierzchnią miasta. Z podziemiami związane są legendy, podania i baśnie. Więcej informacji znajdą Państwo na stronie Chełmskich podziemi Kredowych

* Klasztor Bazylianów – zbudowany w latach 1640-1649, wielokrotnie przebudowywany. Obecnie wykorzystywany w celach mieszkalnych.

* Dziewicza Góra – domniemane stare grodzisko w miejscowości Horodyszcze koło Chełma, w rzeczywistości okazało się że grodzisko istniało na innej górze, w miejscu gdzie obecnie przebiega droga z Chełma do Włodawy. Domniemane wały grodu to w rzeczywistości resztki okopów z pierwszej wojny światowej.

* Pałac biskupów unickich – zbudowany w latach 1711-1730. Przebudowany 1876-1886 i 1920. Obecnie Kancelaria Parafialna.

* Pomnik Sybiraków – odsłonięty 17 września 2007 r. w kolejną rocznicę napaści ZSRR na Polskę. Upamiętnia Polaków wywiezionych z kraju przez sowietów. Głaz znajduje się przy ul. Pocztowej niedaleko skrzyżowania z ul. Puławską.

* Budynek Bractwa Bogarodzicy – zbudowany w 1904 roku. Obecnie plebania.

* Osiedle Dyrekcja - osiedle kolejowe w wschodniej części miasta, którego układ urbanistyczny i architektoniczny został uznany za zabytek.

* Organistówka – niewielki obiekt z 1875 r. przy wjeździe na Górę Zamkową od strony ul. Hrubieszowskiej. Obecnie siedziba Państwowego Konserwatora Zabytków w Chełmie.

* Dom Pielgrzyma – miejsce noclegu pielgrzymów zmierzających do Chełma. Dawny budynek gospodarczy klasztoru Bazylianów.

* Kościół Rozesłania Świętych Apostołów – zaprojektowany przez Pawła Fontanę późnobarokowy kościół. Został wybudowany w latach 1753-1763. Posiada wnętrze niezmieniane od czasu budowy, jedynie kilkakrotnie odnawiane. Postawiony na miejscu drewnianego kościoła fundowanego w XV w. przez króla Władysława Jagiełłę na pamiątkę zwycięstwa pod Grunwaldem, w czym 16 chorągiew ziemi chełmskiej, walcząca pod znakiem Białego Niedźwiedzia, miała znaczący udział. Kościół ten nieprzerwanie (nawet w czasach zaborów i okupacji hitlerowskiej) był w rękach katolików i Polaków.

* Klasztor Pijarów – wybudowany w latach 1720-1726. Obecnie plebania parafii Rozesłania Świętych Apostołów.

* Kolegium Pijarów – wybudowane równolegle z klasztorem. Obecnie muzeum miasta Chełma. Posiada ono m.in. zbiory archeologiczne i militaria.

* Kościół i klasztor Reformatów – kościół barokowy św. Andrzeja Apostoła, zbudowany w latach 1737-1750 wg projektu Pawła Fontany, wielokrotnie przebudowywany. Świątynia była także użytkowana przez prawosławnych (1868-1915) jako cerkiew św. Warwary (Barbary) i ewangelików (1915-1918 i 1939-1944) jako kircha protestancka.

* Cerkiew św. Mikołaja – cerkiew wzmiankowana w XV w. Obecny budynek z lat 1721-1727. Obecnie sala koncertowa i Oddział Sztuki Dawnej Muzeum Chełmskiego.

* Cmentarz przy ul. Lwowskiej (rzymskokatolicki i prawosławny) – stary cmentarz założony w 1790 r. Zabytkowe kaplice ("Biała" – rodziny Bielskich z końca XVIII w., w której znajduje się mauzoleum Chełmian poległych i zamordowanych przez okupanta hitlerowskiego w okresie II wojny światowej; "Czerwona" – rodziny Zajdlerów z 1908 roku). Na cmentarzu znajdują się mogiły żołnierzy poległych w walkach 1919-1920 oraz wielu zasłużonych dla Chełma kapłanów, nauczycieli (m.in. dwukrotnego prezydenta Chełma Stanisława Gutta).

* Cmentarz żydowski – założony na przełomie XV/XVI w. Zniszczony przez hitlerowców, odnowiony po 1990 r.

* Cmentarz prawosławny – założony na stoku Chełmskiej Górki w 1867 r., zdewastowany. Znajduje się tu m.in. grób Filipa Filipczuka, premiera Ukraińskiej Republiki Ludowej. Chowano na nim w czasie zaborów rosyjską elitę urzędniczą miasta.

* Cmentarz wojenny – założony w 1915 r., zlokalizowany na stoku stoku Góry Zamkowej, poniżej cmentarza prawosławnego. Miejsce pochówku żołnierzy polskich (z września 1939 r. oraz 1944-1945) i radzieckich oraz partyzantów z II wojny światowej (wśród nich Kawaler Orderu Virtuti Militari i Bohater Związku Radzieckiego ppłk Nikołaj Fiodorow, który zginął w bitwie partyzanckiej stoczonej pod Wojsławicami 17 kwietnia 1944 r.).

* Cmentarz wojenny (okolica lasu Borek, koło wsi Strupin Łanowy) – założony w okresie I wojny światowej, pochowani są na nim żołnierze z okresu I wojny światowej oraz z okresu międzywojennego i II wojny światowej.

* Cmentarz jeniecki (tzw. "Patelnia") z okresu II wojny światowej – założony w czasie II wojny światowej przez hitlerowców na potrzeby Stalagu 319. Pochowanych zostało tam od 30 do 100 tysięcy ludzi, głównie żołnierzy radzieckich i Włochów.

* Seminarium unickie – kompleks budynków wzniesiony przy cerkwi św. Mikołaja w latach 1769-1800. W latach 1919-1939 siedziba Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego i II Liceum Ogólnokształcącego im. Królowej Jadwigi (tzw. Farbiszanek). W okresie PRL mieściła się tu szkoła kształcąca przyszłe przedszkolanki oraz Studium Nauczycielskie. Obecnie mieści się tu IV Liceum Ogólnokształcące im. dr Jadwigi Młodowskiej.

* Cerkiew prawosławna św. Jana Teologa – wybudowana w latach 1846-1849. Pełni ona obecnie rolę "konkatedry" arcybiskupa Abla władyki prawosławnej diecezji lubelsko-chełmskiej. Jedyna zachowana cerkiew prawosławna w Chełmie.

* Gmach Dyrekcji – zbudowany w latach 1928-1938. Planowana siedziba Wschodniej Dyrekcji Kolei Państwowej. W 1944 r. siedziba Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Obecnie siedziba m.in. Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego Delegatura w Chełmie i Starostwa Powiatowego.

* Pałac Kretzschmarów – eklektyczny pałacyk powstały pod koniec XIX wieku. Dawniej mieścił się tam urząd poczty, obecnie Urząd Stanu Cywilnego.

* Magistrat – wybudowany w 1926 r. Obecnie mieści się tam kino "Zorza" oraz Urząd Miasta. Skrzydło mieszczące kino "Zorza" gruntownie przebudowano w latach sześćdziesiątych.

* Zespół Szkół Mechanicznych – budynek szkolny, położony przy ul. Pocztowej. Został wybudowany w 1878 roku. Obecnie siedziba PWSZ w Chełmie.

* Kamienica mieszczańska – kamienica z 1875 r. przy ul. Lubelskiej 57. Po generalnym remoncie około 1980 r. zamieniona na muzeum.

* Dawne seminarium prawosławne – zbudowane w latach 1888-1890. Obecnie siedziba I LO im. Stefana Czarnieckiego i Gimnazjum nr 2 im. ks. Zygfryda Berezeckiego. Przed budynkiem stoi czapla-fontanna.

* Mała Synagoga – wybudowana na początku XX w. Obecnie znajduje się w niej kawiarnia.

i oczywiście

* Wieża w Bieławinie, którą opisuję w oddzielnym poście.

Legenda o powstaniu herbu

W czasie najazdu tatarskiego najeźdzcy plądrowali miasto. Poszukując chowających się ludzi weszli do jednej z jaskiń, skąd jednak po chwili wybiegli w popłochu, a za nimi wyszedł biały od kredy niedźwiedź. Przerażeni Tatarzy uciekli, ponieważ w ich wierzeniach biały niedźwiedź był istotą czczoną jak bóstwo. Mieszkańcy Chełma w dowód wdzięczności dla białego niedźwiedzia umieścili go w swym herbie.

Legenda o pięknej Sygrydzie

Legenda mówi, że na szczycie góry Chełm stał kiedyś wielki i piękny zamek. Była to twierdza o bardzo wysokich murach i licznych strzelistych wieżach. Na zamku mieszkał sławny słowiański książę Sobibór ze swą córeczką Sygrydą, którą kochał nad życie. Mijały lata. Sygryda wyrosła na śliczną panienkę o ciemnobłękitnych oczach, w których zawsze błyszczał uśmiech, jasnych jak len włosach i skórze tak delikatnej jak płatki przylaszczki.Bogactwo księcia oraz mądrość i uroda księżniczki sprawiały, iż zamek na Chełmskiej Górze był często odwiedzany przez znamienitych rycerzy, którzy pragnęli poślubić Sygrydę. Niejeden spodobał się dziewczynie tak bardzo, że chętnie wyszłaby za niego za mąż, ale zazdrosny ojciec odprawiał kolejnych konkurentów, podając im tradycyjną czarną polewkę. Uciekały dni, miesiące i lata. Księżniczka Sygryda coraz rzadziej wychodziła do zalotników, bo wiedziała, że dla ojca żaden nie będzie godzien jej ręki. Z czasem stała się kapryśna i krnąbrna.Kiedy książę Sobibór umarł, Sygryda miała już trzydzieści lat. Lud wierzył, że teraz prędko wyjdzie ona za mąż, aby zapewnić silną władzę swojemu krajowi. Jednak księżniczka była bardzo nieufna i niebyt grzeczna w stosunku do starających się o jej rękę rycerzy. Długo rozmawiała z każdym zalotnikiem, stawiając wiele trudnych i podchwytliwych pytań. Później rozmyślała w samotności, nie mogąc się zdecydować na żadnego z coraz starszych i uboższych konkurentów. Sygryda stała się zamknięta w sobie i smutna. Jej uroda nieuchronnie przemijała, a inteligencją raczej odstraszała przyszłych zalotników, gdyż wymagała od nich dużego wysiłku podczas każdej rozmowy.

Pewnego razu na zamek zawitał wspaniały rycerz. Jego twarz była radosna i młodzieńcza jednak włosy srebrzyły się w słońcu. Dostojna postawa zwróciła uwagę księżniczki Sygrydy, dlatego tajemniczy rycerz został zaproszony na wystawny obiad, podczas którego księżniczka mogła się jemu przyjrzeć i porozmawiać. Widocznie rozmowa była obiecująca, bo gdy tylko zachodzące słońce zajrzało przez zamkowe okno do komnaty i oświetliło twarz Sygrydy, rycerz klęknął i wyznał jej miłość.

Księżniczka nie chciała przyjąć oświadczyn. Zarzuciła mu, że jest niemłody, ma srebrne włosy i na pewno zna wiele kobiet, które obsypuje komplementami, a może nawet miłosnymi wyznaniami. Rycerz tłumaczył Sygrydzie, że mówi jej to co czuje i czego pragnie. Swego wieku zmienić nie może, ale przecież jest od niej tylko dziesięć lat starszy. A co do prawdziwości jego słów – jakiż miałby cel okłamując ją? Jednak Sygryda wymyślała coraz to nowe problemy, aby ostatecznie odmówić rycerzowi swej ręki. Rozgniewał się tajemniczy gość i ... potężny błysk rozświetlił komnatę, a zamiast rycerza przed księżniczką stanął straszny czarownik Golm.

- Za to, że mnie odrzuciłaś, cały zamek wraz z mieszkańcami pogrąży się w tej wielkiej górze – rzekł groźnie – i tylko raz w roku, w pierwszym dniu lata, będziesz mogła pod postacią łani wyjść z lasu, aby poprosić ludzi o pomoc!

I tak się stało.

Mijały lata. Pod górę Chełm przybywali śmiałkowie, pragnący uwolnić Sygrydę od zaklęcia, ale żadnemu się to nie udawało. Aż pewnego razu zaczarowana łania ukazała się pasterce idącej łąką u podnóża góry. Bosonoga dziewczynka zauważyła, że łania nie ucieka, więc podeszła, pogłaskała i przytuliła ją do siebie. Wtedy łania odezwała się ludzkim głosem i poprosiła pasterkę, aby ta przyniosła jej od kupca ze Świnoujścia lniany materiał na sukienkę, gdyż tylko wtedy odzyska ludzką postać. Upomniała ją jednocześnie, aby nie brała niczego więcej.Dziewczynka pobiegła do miasta i poprosiła o kupon materiału. Kupiec dał jej towar i nie żądał pieniędzy. Dziewczynka już miała iść z powrotem, kiedy ujrzała na ladzie małą srebrzystą igłę. A że jej ubiór wymagał pilnej naprawy, poprosiła o nią i kawałek nitki. Kupiec spełnił jej życzenie i dziewczynka ruszyła z powrotem. Kiedy wróciła na Chełmską Górę do zaczarowanej łani, oddała jej lniane płótno. Jednak zamieniona w łanię Sygryda popatrzyła smutno w oczy pasterki i powiedziała, że ta mała igła, którą wzięła od kupca dla siebie zepsuła wszystko i łania nie przemieni się w księżniczkę, a zamek nie wynurzy się ponownie z głębi góry. Przynajmniej nie tym razem ...

Nad górą Chełm często krąży srebrzysty jastrząb. Podobno jest to czarownik odrzucony przez Sygrydę, który pilnuje aby nikt nie zdjął okrutnego zaklęcia z pięknej księżniczki i całego chełmskiego zamku.

Piękna legenda pobrana ze strony Pana Wrzesława Mechło, http://www.wrzeslaw-legends.yoyo.pl/lcg.html