Tytułem wstępu

Na wstępie chciałam zaznaczyć, iż blog mój w żaden sposób nie aspiruje do miana jakiegoś poważniejszego przedsięwzięcia naukowego i ma głównie charakter hobbystyczny i w pełni amatorski. Intencją moją było, jest i będzie, zachęcenie czytelnika do odwiedzenia tych cudownych miejsc w Polsce oraz do zapoznania się z ich historią, klimatem. Poszczególne teksty (głównie w opisach miejscowości) pochodzą nieraz z trzech-czterech źródeł (całkowicie ze sobą przemieszanych), tak więc zdecydowałam się (przed wszystkim ze względu na czytelność i specyfikę przekazu www) nie podawać dziesiątków przypisów do każdego liczącego parę słów fragmentu. Informacje zamieszczone w w moim blogu dotyczące zamków pochodzą głównie z "Leksykonu zamków w Polsce" [ autorzy: Salm Jan, Kołodziejski Stanisław, Kajzer Leszek] oraz stron internetowych poświęconych temu zagadnieniu. Zaś wiadomości dotyczące samych miejscowości znajduję głównie w Wikipedii, na stronach tych gmin i miejscowości, bądź też ze stron prywatnych poświęconych danym miejscowościom czy obiektom. Jeżeli jednak, ktoś poczuje się urażony gdy wykorzystam jego wiadomości, proszę o kontakt. Napiszę sprostowanie lub usunę takowe wiadomości z mojego bloga.

Będę ogromnie wdzięczna za wszelkie uwagi, zarówno dot. ew. błędów rzeczowych, ortograficznych, faktograficznych i innych. Propozycje, pomysły, sugestie dot. układu treści, nowych tematów, i inne uwagi proszę przesyłać na adres: jagusinka@gmail.com
Tuż pod tym tekstem jest księga gości - możesz napisać co myślisz o moim blogu :)

PRZEPROWADZKA

Po dość długiej nieobecności postanowiłam wrócić do prowadzenia bloga o moich podróżach.

Jeśli macie ochotę mi towarzyszyć zapraszam na nową witrynę tutaj:


czytajcie, komentujcie, krytykujcie, subskrybujcie i wpisujcie się do księgi gości. Serdecznie zapraszam :)

KSIĘGA GOŚCI

KSIĘGA GOŚCI - pisz szczerze, każda opinia jest dla mnie ważna :)

Możesz tutaj napisać co myślisz o moim blogu :)

Obserwatorzy

sobota, 28 maja 2011

Raciążek

Raciążek – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie aleksandrowskim, w gminie Raciążek. W latach 1317-1870 miasto. Raciążek oddalony jest od Ciechocinka o ok 2-3 km. Do samych ruin zamku trzeba się przespacerować na piechotę. ale droga jest oznakowana dobrze.
Raciążek na mapie google

Współrzędne obiektu
N 52°51'26,31''
E 18°49'13,28''


Pierwszy drewniano-ziemny gród został tu wzniesiony prawdopodobnie w połowie XIII wieku przez biskupów kujawskich.

Miejsce pod budowę zostało wybrane bardzo dobrze - jest to cypel skarpy wcinającej się w dolinę Wisły wysoko górujący ponad okolicą. Gród przy drugim oblężeniu przez Krzyżaków w 1330 roku został zdobyty.

Nie wiadomo kiedy wzniesiono zamek, prawdopodobnie miało to miejsce niedługo po zniszczeniu grodu przez Krzyżaków, ponieważ biskupom zależało na posiadaniu niedaleko Włocławka swojej rezydencji.  Na pewno zamek wzniósł biskup Maciej z Gołańczy, który zmarł w 1364 roku. Początkowo był to tylko jeden budynek o trzech kondygnacjach i rozmiarach 12x25 metrów.

Do 1383 roku został on powiększony do rozmiarów 17x25 metrów przez biskupa Zbyluta z Gołańczy, następcę Macieja. Wtedy też powstały obwodowe mury wzdłuż krawędzi zbocza. Podczas kolejnych rozbudów przy południowym odcinku murów powstały zabudowania gospodarcze, a w narożniku południowo-zachodnim biskup Jan Karnkowski wzniósł czworoboczną wieżę.

Zamek w okresie poprzedzającym wielką wojnę z zakonem krzyżackim był kilkukrotnie wykorzystywany do rokowań z Wielkimi Mistrzami. Przebywała tu Jadwiga i Władysław Jagiełło toczący rozmowy z Krzyżakami o zwrot ziem bobrzymskiej i dobrzyńskiej.

W latach 1582-1600 Hieronim Rozdrażewski rozbudował zamek oraz przekształcił wnętrza tak, że powstała późnorenesansowa obronna rezydencja. Podczas tej przebudowy wzniesiono przy suchej fosie, w pewnym oddaleniu na zachód od murów zamkowych, czworoboczną wieżę bramną.

Po zniszczeniach z drugiej połowy XVII wieku zamek został opuszczony, a pozostałości budynków gospodarczych rozebrane. W początkach XVIII wieku Felicjan K. Szaniawski wzniósł drewniany budynek poza terenem zamkowym, a w 1720 roku biskup Krzysztof Antoni Szembek wykorzystał zniszczone mury głównego budynku zamkowego do wzniesienia barokowego pałacu, do czego zatrudnił architekta Jana B. Cocchiego.

Po rozbiorze Polski zamek został przeznaczony do rozbiórki przez władze pruskie w 1804 roku. Zabudowania zostały zrujnowane przez rozbiórkę na materiał budowlany.

Pierwsze badania przeprowadzono tu w latach 1978-1985, po których zamek zabezpieczono jako trwałą ruinę.

Pierwsza wzmianka o Raciążku pochodzi z aktu uposażenia Benedyktynów w Mogilnie z 1066 roku. Jako własność biskupów włocławskich Raciążek pierwszy raz występuje w roku 1250 w dokumencie ks. kujawskiego Kazimierza syna Konrada Mazowieckiego, jako miejsce układów polsko - krzyżackich.

W roku 1265 stare grodzisko przebudowano na zamek. W 1317 roku Raciążek uzyskał status miasta na prawie magdeburskim. W 1397r. na zamku przebywała królowa Jadwiga, gdzie prowadziła pertraktacje z wielkim mistrzem Konradem Von Jungingenem o zwrot ziemi dobrzyńskiej.

W kościelnym muzeum do dziś znajduje się ornat, który wyszedł spod ręki królowej. W 1402r. król Władysław Jagiełło na zamku odbierał hołd od Ulryka Von Osten, hrabiego Drezdenka, zaś w 1404 z Radą Królewską prowadził układy z Krzyżakami w efekcie których odzyskał ziemię dobrzyńską.

W 1410 r. po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem Władysław Jagiełło na raciąskim zamku zbierał siły i prowadził rozmowy pokojowe z zakonem Krzyżackim zakończone pokojem toruńskim w 1411r.

W latach 1464 - 1500 nastąpiła gruntowna przebudowa zamku, zastosowano ornamentykę gotycką.

W 1734r. biskup Krzysztof Szembek wzniósł pałac włoski z ogrodem. Był to pałac piętrowy z łamanym mansardowym dachem.

 Z upadkiem Polski pałac popadł w ruinę. W 1827r. pruski administrator Sydow doprowadził do zniszczenia pałacu w efekcie czego rozebrano go do fundamentów a cegłę wywieziono do Torunia przeznaczając na budowę obory i stajni, dworu i browaru w Ostrowach i folwarku w Straszewie.

W 1830r. w lecie przez Wisłę (prastarym korytem) obok Raciążka przeprawiała się armia carska gen Paskiewicza przez Brześć i Łowicz na Warszawę by stłumić powstanie listopadowe. W 1867r. Raciążek utracił prawa miejskie.

Obok ruin zamku, do najciekawszych zabytków Raciążka należy kościół parafialny w stylu późnego gotyku z XVI wieku. Fundatorem kościoła był Biskup Kujawsko - Pomorski H. Rozrażewski, który wystawił go w 1597r.

W czasie okupacji kościół ograbiono z najcenniejszych rzeczy, między innymi skradziono ołtarzyk z XIV wieku.

Toruń

Toruń (niem. Thorn, łac. Thorunia, Torunium) – miasto na prawach powiatu w województwie kujawsko-pomorskim. Prawobrzeżna część miasta leży na Pomorzu, lewobrzeżna część położona jest na Kujawach. Miasto leży nad Wisłą i Drwęcą.


Współrzędne obiektu
N 53°00'33,63''
E 18°36'38,85''

Toruńskie Towarzystwo Kultury 
ul. Przedzamcze 3 
87-100 Toruń 
tel. (+56) 622 39 32 

- godziny otwarcia : 
poniedziałek - piątek : 8-15:30 

Zamek Krzyżacki w Toruniu był pierwszym, jaki powstał na ziemi chełmińskiej. Szukając dogodnego miejsca, Krzyżacy wybrali dość znaczne wzniesienie nad Wisłą, nad którym rozplanowali swój zamek, nadając mu podkowiasty kształt. Wykopaliska archeologiczne, prowadzone tu w latach 1958-66, wykazały, że około X w. istniał w tym miejscu gród obronny. 

Po translokacji miasta w latach 1233-36 zaczęto wznosić zamek krzyżacki, zapewne najpierw drewniany, a następnie kamienno-ceglany. W ciągu XIII i XIV w. powstała zabudowa zamku komturskiego. Wybudowano skrzydło południowe z kaplicą, refektarzem, dormitorium i kuchnią. Następnie powstały: kapitularz, potężna ośmioboczna wieża, studnia, wieża sanitarna zwana "Gdaniskiem" i pozostałe budynki gospodarcze. 

Po bitwie grunwaldzkiej (1410 r.) zaczęto wzmacniać mury obwodowe i dostosowano zamek do większej liczby załogi. W 1420 r. na zamku wybuchł pożar, w gaszeniu którego mieszkańcy Torunia nie udzielili załodze krzyżackiej pomocy. Była to zapowiedź tego, iż panowanie "panów w białych płaszczach z czarnym krzyżem" powoli się kończy. 

W 4 lutego 1454 r. na znak ogólnego powstania torunianie oblegają zamek, który po czterech dniach zostaje przez nich zdobyty. Na polecenie Rady Miejskiej zamek toruński zostaje zniszczony przez mieszczan. Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie części fosy zamkowej, dolne partie zamku głównego i w dobrym stanie zachowane "Gdanisko". W chwili obecnej teren zamku służy jako miejsce rekreacji i wypoczynku dla mieszkańców miasta.

"Od północy do zamku właściwego przylegało przedzamcze. Miał się na nim znajdować budynek komtura wraz z jego kaplicą i zbrojownią. Oddzielna zbrojownia, pozostająca do dyspozycji całego konwentu, była na zamku właściwym. Prawdopodobnie na przedzamczu znajdowała się firmaria (infirmeria), czyli szpital dla chorych braci, a także łaźnia. 

W 2. połowie XIV w. wzniesiono na przedzamczu tzw. "nowy gmach", w którym urządzono m.in. nowy refektarz. Poważną część przedzamcza zajmowały budynki gospodarcze: piekarnia, browar, spichlerz, wozownia, stajnia, obora, kuźnia, warsztat płatnerski i kilka innych pomieszczeń lub budynków magazynowych. Nie potrafimy bliżej określić czasu ich powstania, ale wiele z nich musiało istnieć już w XIII w. Z przedzamczem stykały się budynki młyna zamkowego, położonego nad strugą Postolsko, nieco powyżej gdaniska. 

Dochody z tego młyna do 1262 r. czerpało miasto Toruń. Dopiero w tym roku miasto przekazało swoje prawa do niego Zakonowi. W latach 1422-1424 Krzyżacy wybudowali jeszcze jeden młyn, położony poniżej gdaniska. Od tego momentu stary młyn nazywany był "górnym", a nowy "dolnym". 

Tereny położone na wschód od zamku pozostawały pod bezpośrednim zwierzchnictwem Zakonu jako tzw. wola zamkowa. Na niej znajdowały się obory dla bydła i świń, magazyny drewna. Mieszkali tu także pachołkowie i ludność służebna Zakonu. 

Z budową zamku historycy wiążą powstanie komturstwa toruńskiego. Według najnowszych badań komturstwo to obejmowało swoim zasięgiem pierwotnie także tereny, z których później utworzono komturstwo bierzgłowskie (1263 r.) i kowa1ewskie (około 1275 r.) oraz zapewne też dobra elgiszewsko-golubskie (do 1254 r.). 

Obszar pierwotnego komturstwa toruńskiego ciągnął się zatem szerokim pasem wzdłuż środkowej i dolnej Drwęcy, a następnie Wisły aż po Czamowo. Później komturstwo toruńskie obejmowało Stare Miasto Toruń wraz ze wsią Mokre, Nowe Miasto Toruń, zamek w Starym Toruniu wraz z folwarkiem, młyn i folwark w Lubiczu oraz dwory w Mlewcu i w Jedwabnie”.
T. Jasiński, Toruń XIII-XIV wieku, w: Historia Torunia, t. 1,

Zamek w Toruniu przez długi czas kojarzył się mieszkańcom tego miasta z przemocą krzyżacką, z ciągłym zagrożeniem życia i niepewnością co do przyszłości miasta. Zdobycie i zniszczenie zamku było marzeniem wszystkich mieszkańców miasta. Jedna z legend na temat zdobycia zamku w Toruniu mówi, że Polakom pomógł w tym kucharz zamkowy. 

Swoją kucharską czapką oznakowal filar podtrzymujący sklepienie sali, w której właśnie biesiadowali rycerze krzyżaccy zamieszkujący zamek. Polacy mieli zamiar zburzyć ten filar, tak by sklepienie zawaliło się, a krzyżackie rycerstwo poległo pod gruzami. Ponoć jednak pocisk chybił celu i plan się nie powiódł. Wg innej wersji tej samej legendy kucharz miał na imię Jordan i dał znak warząchwią, kiedy uważał, że nadszedł właściwy moment żeby rozpocząć atak. Podobno zginął podczas wysadzenia zamku, ukarany śmiercią za zdradę swoich pracodawców.

Obszar dzisiejszego miasta w epokach prehistorycznych znajdował się na styku trzech krain geograficznych, miał dostęp do rzeki oraz dogodną przeprawę (bród) przez  Wisłę, co sprawiło iż osadnictwo na obszarze dzisiejszego miasta i w jego okolicy rozwijało się od paleolitu, ok. 9 tys. lat p.n.e. Przez Toruń prowadził także bursztynowy szlak. Około roku 1100 p.n.e. na obszarze obecnego zamku krzyżackiego funkcjonowała osada łużycka. W okresie od IX do XIII w. w tym miejscu wznosił się pierwotny słowiański gród toruński, otoczony drewniano-ziemnymi wałami, strzegący przeprawy przez Wisłę. 

Początek współczesnemu miastu dali Krzyżacy w 1230, dla których był on punktem wyjścia do podboju plemion pruskich i tworzenie państwa krzyżackiego. Pierwszą wzmiankę historyczną o Toruniu zawiera dokument lokacyjny z 28 grudnia 1233 roku wystawiony przez Hermana von Salza, mistrza krzyżackiego. Z powodu częstych powodzi nawiedzających te nisko położone tereny w roku 1236 przeniesiono miasto w górę rzeki w miejsce jego obecnego położenia. Nowe terytorium miasta określa odnowiony przywilej chełmiński z 1251 roku, który został wystawiony w miejsce starego, zniszczonego w pożarze. 13 sierpnia 1264 nadano prawa miejskie drugiej osadzie – Nowemu Miastu, od wschodu stykającemu się ze Starym Miastem. 

W 1454 r. oba miasta połączono, zachowując jednak dzielące je mury obronne. W 1280 r. Toruń stał się członkiem Hanzy. XIV-XV wiek to pierwszy okres szybkiego rozwoju miasta. Toruń stał się ważnym miastem w Prusach i dużym ośrodkiem handlowym, liczącym aż 20 000 mieszkańców. 1 lutego 1411 w Toruniu zawarto I pokój toruński, kończący tzw. wielką wojnę polsko-krzyżacką 1409-1411. W 1440 r. Toruń był jednym z głównych organizatorów Związku Pruskiego i został siedzibą jego Tajnej Rady. W 1454 wybuchło powstanie antykrzyżackie, zburzono zamek krzyżacki. Był to początek polsko-krzyżackiej wojny trzynastoletniej. Dla wzmocnienia poparcia szlachty król polski w 1454 nadał słynne przywileje szlacheckie. Stało się to na Zamku Dybowskim, podmiejskiej osadzie Nieszawa (obecnie dzielnica Torunia). 6 marca 1454 r. król Kazimierz IV Jagiellończyk na wniosek poselstwa Związku Pruskiego, wydał akt inkorporacji Prus do Królestwa Polskiego, i wcielił Toruń do Polski. 

W czasie wojny Toruń wsparł finansowo króla polskiego ogromnymi sumami pieniędzy (szacowanymi przez historyków na prawie 200 tysięcy grzywien, tj. kwotę równą dochodom ówczesnego Krakowa w ciągu 80 lat, a Poznania w ciągu 270 lat). 19 października 1466 II pokój Toruński zakończył wojnę trzynastoletnią. W wyniku jego postanowień Toruń wraz z Prusami Królewskimi wszedł w skład państwa Polskiego, uzyskując w nim wraz z Gdańskiem i Elblągiem pozycję uprzywilejowaną. Już w trakcie wojny trzynastoletniej Toruń otrzymał od króla Kazimierza Jagiellończyka tzw. privilegia Casimiriana (zwłaszcza tzw. wielki przywilej z 1457 r.), które określiły zasady politycznej odrębności Torunia oraz podstawy prawno-ustrojowej niezależności i silnej jego gospodarki aż do rozbiorów i włączenia go do Królestwa Prus w 1793 r. W ten sposób Toruń (podobnie jak Gdańsk i Elbląg) wyróżniał się na tle innych miast Rzeczypospolitej. 

Okres XVI i 1. poł. XVII w. to czas szybkiego rozwoju Torunia. Miasto bogaciło się na handlu wiślanym, składzie soli i towarów solonych, wielkich dorocznych jarmarkach międzynarodowych. 15 czerwca 1528 została otwarta w mieście mennica królewska, przy ulicy Mostowej, zastępując dotychczasowe mennice: krzyżacką i miejską. W pierwszej połowie XVI w. rozpowszechniła się w Toruniu reformacja, do której przystąpiła znaczna część mieszczan. W 1557 r. Toruń stał się oficjalnie miastem luterańskim i stał się jednym z ważniejszych ośrodków protestantyzmu w Rzeczypospolitej. W 1568 nastąpiło otwarcie Gimnazjum Akademickiego, a w 1594 uroczyste podniesienie go do rangi uczelni półwyższej (jednej z pierwszych w kraju). W 1595 r. z inicjatywy burmistrza Heinricha Strobanda rozpoczęto stania o założenie w Toruniu uniwersytetu. 

W pierwszej połowie XVII w. Toruń, jako jedno z kilku największych i najbogatszych miast Rzeczypospolitej Obojga Narodów zamieszkiwało ok. 12 000 mieszkańców[11]. Dzięki przywilejom i pozycji gospodarczej, Toruń wraz ze swoim patrymonium - pomimo, że leżał na obszarze województwa chełmińskiego i był jego największym miastem - wyłączony był z administracji województwa, stanowiąc jednostkę autonomiczną, samorządną. 

Druga połowa XVII wieku to czas osłabienia miasta ze względu na toczące się w jego rejonie wojny. W 1629 miasto odparło pierwsze oblężenia Szwedów. Rozpoczęto budowę fortyfikacji bastionowych, dzięki czemu Toruń stał się jedną z najpotężniejszych twierdz w Rzeczypospolitej. W 1645 w mieście odbyło się Colloquium charitativum, jedyne na świecie spotkanie ekumeniczne w celu pogodzenia katolików i protestantów. W 1658 wojska króla Jana Kazimierza po szwedzkim oblężeniu odzyskały Toruń. 24 września – 9 października 1703 miało miejsce katastrofalne, najdotkliwsze w całej historii bombardowanie miasta przez wojska szwedzkie, dowodzone przez Karola XII. Spłonęła znaczna część Rynku, ratusz i kościoły. W 1708 r. ludność miasta została zdziesiątkowana przez wielką epidemię dżumy. Na tle zaostrzających się konfliktów religijnych 16 lipca 1724 doszło do tzw. "Tumultu Toruńskiego", zakończonego surowym wyrokiem sądu królewskiego i ścięciem protestanckiego burmistrza miasta, Jana Godfryda Roesnera, co odbiło się głośnym echem poza granicami kraju, jako tzw. Toruński krwawy sąd. W 1767 r. została w Toruniu przez ewangelicką szlachtę zawiązana konfederacja toruńska.

Pierwszy rozbiór Polski w 1772 r. pozostawił Toruń przy Polsce; wtedy po raz pierwszy z inicjatywy Rosji podejmowano starania w celu utworzenia wolnego miasta Torunia. Na skutek pruskiej polityki zmierzającej do ucisku ekonomicznego Torunia (i Gdańska), pozostałego jeszcze w granicach Rzeczypospolitej, nastąpił wręcz upadek gospodarczy miasta. Tak jak Królewsko-Pruskie Bezpośrednie Miasto Chełm wobec Gdańska, tak Bydgoszcz wobec Torunia z inicjatywy władz pruskich miała stać się jego przeciwstawieniem i tym samym doprowadzaniu do degradacji jego gospodarki. Król Prus Fryderyk II również wyznaczył wówczas niewielką Bydgoszcz, liczącą ledwie ok. 1500 mieszkańców, na stolicę nowo utworzonego okręgu administracyjnego – Obwodu Nadnoteckiego. 

Drugi rozbiór włączył Toruń w skład Królestwa Prus. 24 stycznia 1793 wojska pruskie wkroczyły do miasta. Ludność zmniejszyła się z 10 000 mieszkańców około roku 1772 do 6 000 mieszkańców w 1793 r. Czasy napoleońskie dla Torunia oznaczały ogromne osłabienie gospodarcze, kontrybucje i zniszczenia. Na mocy traktatu w Tylży 7 lipca 1807 Toruń znalazł się w Księstwie Warszawskim. 21 kwietnia 1809 na trzy tygodnie Toruń stał się stolicą Księstwa Warszawskiego, będąc miejscem rezydowania ewakuowanego z Warszawy rządu. Po przegranej Napoleona 22 września 1815 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Toruń wrócił do Prus.

Okres pruski w XIX wieku to powolny rozwój gospodarczy i nowe inwestycje, ograniczone jednak przez uczynienie z miasta twierdzy. Linie kolejowe połączyły Toruń z Warszawą, Bydgoszczą, Poznaniem, Olsztynem, Chełmżą i Grudziądzem. Okres pruski to także coraz silniejsze zmagania o polskość miasta, które w drugiej połowie XIX w. stało się największym ośrodkiem polskości na Pomorzu]. Po I wojnie światowej w wyniku postanowień traktatu wersalskiego Toruń został przyznany odrodzonej Polsce. 18 stycznia 1920 wojska niemieckie opuściły Toruń. Miasto, będące największą ostoją polskości na Pomorzu i oddziałującym na całe Pomorze i Warmię skupiskiem licznych polskich organizacji społecznych i naukowych, liczące w 1921 r. 37 356 mieszkańców, zostało stolicą województwa pomorskiego i zaczęło odzyskiwać dawną, przedrozbiorową pozycję. W 1933 nastąpiło otwarcie drugiego mostu przez Wisłę. W 1939 populacja Torunia wynosiła około 80 000 mieszkańców. W latach 30. Toruń charakteryzował się największym po Gdyni wskaźnikiem przyrostu naturalnego w skali kraju. W 1938 zapadła decyzja o utworzeniu w 1940 uniwersytetu w Toruniu, jako filii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. 7 września 1939 do miasta wkroczył Wehrmacht, a Toruń znalazł się w prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie. 1 lutego 1945 bez większych zniszczeń Armii Czerwona zajęła Toruń.

W okresie PRL miasto straciło na znaczeniu. Wprawdzie powołano w 1945 Uniwersytet Mikołaja Kopernika, jednak tuż po wojnie przeniesiono władze wojewódzkie do Bydgoszczy. Przez pierwsze powojenne dziesięciolecia miasto pozbawione centralnie przyznawanych środków na inwestycje zastygło w rozwoju. Nowe inwestycje przemysłowe powstawać zaczęły głównie w latach 60. i 70. XX w., zwłaszcza pod naciskiem miejskich władz wobec wojewódzkich urzędów planowania i zagospodarowania przestrzennego.

1 czerwca 1975 Toruń stał się stolicą województwa toruńskiego, a od 1 stycznia 1999, po reformie administracyjnej współstolicą kujawsko-pomorskiego (z siedzibą m.in. Sejmiku i Urzędu Marszałkowskiego). Po 1989 miasto stało się centrum inwestycyjnym, naukowym i turystycznym regionu. Rozbudował się Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Powstały nowe uczelnie, hotele, muzea. Pojawili się prywatni inwestorzy. W 1997 wpisano zespół Starego i Nowego Miasta oraz ruiny zamku krzyżackiego na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, a w 2004 wybrano Toruń na ogólnopolską siedzibę Ligi Polskich Miast i Miejsc UNESCO. W 2007 rozpoczęły się starania Torunia o uzyskanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016.

Najcenniejsze zabytki Torunia znajdują się w obrębie Starego Miasta. Wędrówka uliczkami Starówki to najlepszy sposób na ich poznanie. Proponowana trasa pozwala dotrzeć do najważniejszych toruńskich atrakcji. Szlak tworzy zamkniętą pętlę o długości około 3,5 km. Czas potrzebny na pokonanie rekomendowanej trasy to od około 1,5 do 2,5 godz.

1. Pomnik Kopernika - wykonana w 1853 roku statua upamiętniająca wielkiego astronoma Mikołaja Kopernika. Pomnik odlano w ludwisarni w Berlinie według projektu Fryderyka A. Tiecka. Kopernik urodził się w Toruniu w roku 1473. > Rynek Staromiejski
2. Ratusz Staromiejski - monumentalna budowla z XIV wieku, przebudowana w wieku XVIII. Jest wspaniałym przykładem gotyckiej architektury z elementami renesansu. Dawniej był siedzibą władz miasta oraz sądu. Mieściły się tu również kramy kupieckie, a nawet prowadzono wyszynk. > Rynek Staromiejski 1
3. Dwór Artusa - okazała neorenesansowa budowla pochodząca z końca XIX wieku. Dziś mieści się tu centrum kultury. Pierwotny, gotycki Dwór Artusa, był siedzibą elitarnego bractwa św. Jerzego. > Rynek Staromiejski 6
4. Fontanna Flisaka - głównym elementem fontanny jest statuetka młodego flisaka. Według legendy młodzieniec, grając na skrzypcach, uwolnił miasto od plagi żab. Posążek wykonano z brązu w 1914 roku. > Rynek Staromiejski
5. Kościół Ducha Św. - barokowa świątynia wzniesiona w 1756 roku przez toruńskich protestantów. Wieża o wysokości 64 metrów dobudowana została pod koniec XIX wieku. Obecnie jest kościołem Duszpasterstwa Akademickiego. > Rynek Staromiejski
6. Kościół NMP - gotycka budowla wzniesiona przez franciszkanów w XIV wieku. Wewnątrz znajdują się średniowieczne malowidła ścienne, epitafia rodów toruńskich oraz bogato zdobione gotyckie stalle w prezbiterium. W bocznej kaplicy grobowiec siostry króla Zygmunta III Wazy - Anny Wazówny. > ul. Marii Panny
7. Dawna bursa - budynek wzniesiony na potrzeby Gimnazjum Akademickiego w latach 1598-1601. Założona w 1594 roku szkoła była elitarną uczelnią i ważnym ośrodkiem myśli naukowej, skupiającym wielu wybitnych profesorów. > ul. Piekary 49
8. Łuk Cezara - barokowa kamienica wyróżniająca się misterną XVIII-wieczną sztukaterią. Nazwa pochodzi od nazwiska Karla Caesara, który w 1911 roku zaprojektował pasaż w dolnej części budynku. > ul. Piekary 37
9. Mury miejskie - podwójny pas murów otaczał niegdyś Toruń; jedynie od strony Wisły był on pojedynczy. Wraz z basztami, bramami oraz fosą mury tworzyły trudny do pokonania system obronny. > ul. Pod Krzywą Wieżą
10. Krzywa Wieża - średniowieczna, pochodząca z XIV wieku baszta obronna. Odchylona jest od pionu o około 1,4 m. Niegdyś znajdowało się tu więzienie dla kobiet a później kuźnia. > ul. Pod Krzywą Wieżą 1
11. Spichrz renesansowy - budynek pochodzący z pierwszej połowy XVII wieku, posiada aż siedem kondygnacji. Wokół okien charakterystyczne opaski, nawiązujące kształtem do worków ze zbożem. > ul. Piekary 2
12. Brama Klasztorna - najbardziej okazała z zachowanych bram miejskich. Zbudowana w stylu gotyckim w pierwszej połowie XIV wieku. Nazwa bramy pochodzi od znajdującego się niegdyś w jej pobliżu klasztoru sióstr benedyktynek. > ul. Ducha Św.
13. Dom Kopernika - w rzeczywistości dwie sąsiadujące ze sobą gotyckie kamienice, należące niegdyś do rodziny Koperników. Prawdopodobnie w kamienicy pod nr 15 urodził się wielki astronom Mikołaj Kopernik. > ul. Kopernika 15/17
14. Katedra śś. Janów – najstarsza toruńska świątynia, wznoszona etapami od około 1250 roku. Na wieży największy średniowieczny dzwon w Polsce. Wśród bogatego wyposażenia znajduje się gotycka chrzcielnica, przy której ochrzczony został Mikołaj Kopernik. > ul. Żeglarska
15. Pałac Dąmbskich - okazała kamienica pochodząca z 1693 roku. Pierwszym jej właścicielem był biskup Stanisław Kazimierz Dąmbski. Fasadę zdobią bogata dekoracja stiukowa oraz misterny kamienny portal. > ul. Żeglarska 8
6. Brama Żeglarska - zachowana tylko we fragmentach XIV-wieczna gotycka brama. Dawniej łączyła miasto z wiślanym portem. Tutaj także uroczyście witano polskich królów przybywających do Torunia. > ul. Żeglarska
17. Brama Mostowa - wzniesiona w XV wieku brama prowadziła dawniej w kierunku mostu na Wiśle. Charakterystyczne zaokrąglone narożniki miały ją uczynić bardziej odporną na uderzenia pocisków artyleryjskich. > ul. Mostowa
18. Dwór Mieszczański - gotycka budowla pochodząca z 1489 roku. Przy budowie wykorzystano prawdopodobnie cegły z ruin zamku krzyżackiego. Dwór był niegdyś letnią rezydencją bractwa św. Jerzego. > ul. Podmurna 4/6
19. Ruiny Zamku Krzyżackiego - pozostałość po jednej z najstarszych krzyżackich warowni - zaczęto ją wznosić w 1236 roku. Zamek został zajęty i zburzony przez mieszczan toruńskich w roku 1454. W całości do dziś przetrwało jedynie gdanisko, czyli dawna wieża ustępowa. > ul. Przedzamcze
20. Teatr Baj Pomorski - teatr lalek działający w Toruniu od 1946 roku. Fasadę budynku zdobi niezwykła, bajkowa dekoracja. Swoją formą nawiązuje ona do prezentowanego tutaj repertuaru skierowanego głównie do dzieci. > ul. Piernikarska 9
21. Gospoda Pod Modrym Fartuchem - prawdopodobnie najstarsza gospoda w mieście - założono ją w 1489 roku. Według tradycji mieli tu jadać polscy królowie Kazimierz Jagiellończyk i Jan Olbracht, a nawet cesarz Napoleon Bonaparte. > Rynek Nowomiejski 8
22. Kościół św. Jakuba - gotycka świątynia uznawana za najładniejszy spośród toruńskich kościołów. Zbudowany w latach 1309-1350 w układzie bazylikowym - nawa główna jest wyższa od naw bocznych. Posiada rzadki w Polsce system łuków przyporowych - obecnie widoczny jest tylko jeden z nich. > Rynek Nowomiejski
23. Dawny Zbór Ewangelicki - budowla wzniesiona w XIX wieku na miejscu gotyckiego ratusza nowomiejskiego. Zaprojektowana przez jednego z najwybitniejszych architektów niemieckich Karla F. Schinkla. > Rynek Nowomiejski 28
24. Kamienica Lindego - okazała kamienica, w której urodził się Samuel Bogumił Linde (1771-1847) - wybitny językoznawca, pedagog i bibliofil - twórca pierwszego słownika języka polskiego. > ul. Małe Garbary 2
25. Baszty miejskie - dwie baszty (nr 26 i 30) zbudowane w XIII wieku. Dawniej wchodziły w skład systemu fortyfikacji miejskich. Wzdłuż ulicy Podmurnej przebiegała niegdyś granica pomiędzy Starym a Nowym Toruniem. > ul. Podmurna 26 i 30
26. Ruiny kościoła św. Mikołaja - pozostałości XIII-wiecznej świątyni i sąsiednich zabudowań klasztoru dominikanów. W XIX wieku na rozkaz władz pruskich kościół i klasztor zostały zburzone. > ul. Zaułek Prosowy
27. Kościół św. Szczepana - świątynia wzniesiona w stylu neogotyckim. Zbudowana w latach 1903-1904 na miejscu zasypanej fosy. Obecnie kościół użytkowany jest przez gminę ewangelicko-augsburską. > ul. Wały gen. Sikorskiego 14
28. Teatr im. W. Horzycy - eklektyczny budynek z elementami secesji wzniesiony w 1904 roku. Zaprojektowany przez słynnych wiedeńskich architektów F. Fellnera i H. Helmera. Przed wejściem posągi muz: Melpomeny i Terpsychory. > pl. Teatralny 1
29. Kamienice Roesnera - dwie połączone ze sobą barokowe kamieniczki należące niegdyś do toruńskiego burmistrza Roesnera. Został on ścięty po głośnych zamieszkach religijnych z 1724 roku - tzw. tumulcie toruńskim. > ul. Chełmińska 28
30. Kamienica Pod Gwiazdą - barokowa kamienica z bogato zdobioną fasadą oraz rzeźbionym w piaskowcu portalem z XVII wieku. Szczyt budynku zdobi pozłacana gwiazda, od której pochodzi nazwa kamienicy. > Rynek Staromiejski 35

Włocławek

Włocławek (łac. Vladislavia, niem. Leslau) – miasto na prawach powiatu w województwie kujawsko-pomorskim, nad Wisłą, przy ujściu Zgłowiączki, siedziba powiatu włocławskiego. Włocławek leży w południowo-wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, na obu brzegach Wisły oraz Zgłowiączki, w Kotlinie Płockiej.


Współrzędne obiektu:
    N 52°39'46,45''
    E 19°04'03,53''



Biskupi zamek włocławski znajdował się na nizinnym lewym brzegu Wisły przy ujściu rzeki Zgłowiączki, na wschód od kościoła katedralnego i miasta. Pierwotny gród drewniano-ziemny, będący już w XII wieku w posiadaniu biskupów kujawskich i wielokrotnie przebudowywany, w roku 1329 spalili Krzyżacy. Zamek murowany z cegły wzniósł zapewne biskup Maciej z Gołańczy, rządzący diecezją kujawską w latach 1324-1364, który zbudował katedrę gotycką we Włocławku oraz zamek w Raciążku. Zamek włocławski był wielokrotnie przebudowywany w XVI i XVII wieku, na co wskazują opisy w inwentarzach z lat 1582 i 1589, jednak te opisy nie pozwalają na rekonstrukcję założenia. Nieco światła rzuca tu rysunek Abrahama Boota z 1632 roku. Na rysunku tym widać zamek wzniesiony na planie regularnym, otoczony murem z krytymi gankami straży, z wielkim piętrowym domem mieszkalnym. Na narożu południowo-wschodnim znajdowała się wieża zwieńczona hełmem. Wjazd prowadził od południa przez wieżę bramną. Przebudowy z XVIII wieku i z końca XIX wieku pozbawiły zamek wszelkich elementów obronnych.Badania archeologiczne z lat sześćdziesiątych XX wieku ustaliły, że zamek gotycki wzniesiono na miejscu drewniano-ziemnego grodu, który otoczony był fosami zasilanymi wodą ze Zgłowiączki. Obecnie relikty średniowiecznego zamku wtopione są w mury pałacu biskupiego.Pałac biskupi mieści się przy ulicy Gdańskiej, nieopodal katedry. Murowany zamek został wybudowany na miejscu wcześniejszego grodu, który od połowy XIII wieku był główną siedzibą biskupią. Tradycja owych właścicieli sięga więc niemal 750 lat. Budowla położona była na lewym brzegu Wisły a jej północna część sięgała rozwidlenia Wisły i Zgłowiączki. Zamek doczekał się licznej literatury, zachowało się wiele przekazów źródłowych oraz był wielokrotnie badany. Pomimo tego jego historia oraz fazy rozwoju przestrzennego pozostają słabo rozpoznane. Fundację murowanego zamku przypisuje się biskupowi włocławskiemu Maciejowi z Gołańczy (1323-1364). W latach panowania jego następców: Zbyluta z Gołańczy (zm. 1383), Jakuba z Sienny (1464-1473), Piotra z Bnina (1483-1494), Krzesława z Kurozwęk (1494-1503), Macieja Drzewickiego (1513-1531), Jana Karnkowskiego (1531-1581), Hieronima Rozdrażewskiego (1582-1600), Felicjana K. Szaniawskiego (1705-1720), Krzysztofa K. Szembeka (1720-1738), Antoniego K. Ostrowskiego (1762-1777) zamek był wielokrotnie rozbudowywany i przekształcany. Prace prowadzone na przestrzeni XVI wieku przyczyniły się do przekształcenia zamku w wygodną i bezpieczną rezydencję. W XVIII wieku pracowano głównie nad pałacowym wystrojem i ukształtowaniem wnętrz. Ostateczny kształt siedziby biskupiej został nadany w trakcie wielu prac prowadzonych w XIX i XX wieku, które równocześnie uchroniły cenny zabytek od zagłady. Odbyło się to kosztem silnego zatarcia części średniowiecznej substancji. Na podstawie dotychczasowych badań oraz licznie zachowanych przekazów źródłowych i ikonografii należy stwierdzić, że zamek włocławski na przełomie XIV i XV wieku był ceglanym założeniem posadowionym na rzucie nieregularnego czworoboku. Główny dom zamkowy znajdował się od północnej strony dziedzińca i miał formę trójkondygnacyjnej kamienicy. Brama główna umieszczona była od południa naprzeciw niej. Od wschodu znajdowała się czworoboczna wieża. W latach późniejszych założenie rozrastało się o nowe domy oraz urozmaicany był jego program rezydencjonalny. Niestety  teren pałacu biskupiego jest otoczony murem i zamknięty na głucho. Nie udało mi się zrobić ani jednego zdjęcia.

Na miejscu współczesnego miasta znajdowała się około roku 1000 p.n.e. osada kultury łużyckiej. Około 500 p.n.e. założono tu osiedle kultury pomorskiej. Gród książęcy powstał na przełomie X i XI wieku u ujścia Zgłowiączki do Wisły. W okresie panowania Bolesława Chrobrego był to ważny gród obok Poznania i Gniezna dla ówczesnego państwa, ponieważ wspierał on króla wojskami w ogromnej liczbie jak na ówczesne czasy (800 pancernych i 2000 tarczowników). Z czasem w miejscu grodu powstał murowany zamek, siedziba biskupów włocławskich. Od 1123 miasto jest stolicą biskupstwa kujawskiego. W 1255 książę kujawski Kazimierz I lokował tu miasto na prawie chełmińskim (odmiana prawa magdeburskiego), ale historycy przypuszczają, że Włocławek mógł uzyskać prawa miejskie znacznie wcześniej. Wtedy po raz pierwszy pojawia się nazwa Leslau. Z historii miasta należy również wymienić pierwszą nazwę miasta Włodzisław, która z czasem została zamieniona na nazwę Włocław. Do połowy XIII wieku funkcjonowały tutaj dwa miasta, "miasto katedralne" i "miasto niemieckie" (ze względu na zamieszkiwanie dość licznej grupy napływowej z Niemiec). Powiązanie miasta z katolicyzmem uformowało jego los na wiele wieków i kierunek jego rozwoju został uzależniony od decyzji biskupów, którzy wkrótce także przejęli na własność "niemieckie miasto". Biskupi włocławscy byli bardzo zamożni, między innymi w XIV wieku wśród ich własności można wymienić wieś Łódź, która w późniejszym okresie rozwinie się jako jedno z największych miast Polski. Włocławek rywalizował gospodarczo z ówczesnym krzyżackim Toruniem. W latach 1308-1332, 1392 i 1431 miasto było pustoszone przez najazdy krzyżackie tak, że w 1339 trzeba było powtórnie lokować miasto na prawie chełmińskim. Podczas barbarzyńskich najazdów Krzyżacy nie oszczędzili Katedry niszcząc ją w 1329 roku. Ostatni najazd Krzyżaków miał miejsce w 1431 roku. Po Pokoju toruńskim w 1466 roku nastąpił najintensywniejszy rozwój miasta. Włocławek był po Gdańsku największym ośrodkiem handlu zbożem w I Rzeczypospolitej[potrzebne źródło]. W 1520 r. powstała tu królewska komora celna przy porcie. W 1569 biskup Stanisław Karnkowski założył we Włocławku seminarium duchowne, które funkcjonuje do dzisiaj. Mieszczanie włocławscy posiadali własną flotyllę wiślaną, obsługującą spław towarów. W 1598 w mieście było 27 spichlerzy. Włocławek już w XVI wieku posiadał drewniane wodociągi, co dobitnie świadczy o zamożności miasta. W 1619 r. wybudowano dla seminarium nowy piętrowy budynek. Miasto zniszczone zostało przez pożar w 1620 roku (po pożarze komorę celną przeniesiono do Nieszawy), a w 1623 roku miała miejsce w nim epidemia. Kres świetności przyniósł potop szwedzki, gdy w 1657 miasto zostało doszczętnie spalone przez Szwedów, a liczba ludności spadła do 1000 osób. W 1708 roku epidemia zabiła kilkuset mieszkańców.

Po II rozbiorze Polski od 1793 do 1807 Włocławek podlegał administracji zaboru pruskiego w ramach tzw. Prus Południowych. Po Kongresie wiedeńskim w 1815 miasto wcielono do Królestwa Kongresowego, a od 1831 było okupowane przez Rosję. W 1816 uruchomiono tu przetwórnię cykorii Ferda Bohma (dziś Rieber Foods Polska), w 1899 roku bracia Cassirerowie otworzyli największą w Polsce Fabrykę Celulozy, która w 1994 roku ogłosiła upadłość (Zakłady Celulozowo-Papiernicze im. Juliana Marchlewskiego we Włocławku, obecnie funkcjonuje na jej terenie kilka firm w tym TOP 2000, Firma W. Lewandowski - Fabryka Papieru we Włocławku). W połowie XIX wieku również została zbudowana fabryka maszyn rolniczych, instrumentów i aparatów fizycznych (dziś WIKA Polska, dawniej Manometry), w mieście funkcjonowało także 14 browarów, huta szkła, cegielnia, tartaki oraz szereg innych przedsiębiorstw. We Włocławku zarejestrowano w tamtym okresie 42 różne rzemiosła skupiające ogromną ilość rzemieślników, w porcie włocławskim przy ulicy Gdańskiej stało w szczytowym okresie do 150 statków. W 1862 miasto uzyskało połączenie kolejowe z innymi ośrodkami miejskimi w Królestwie Polskim. W okresie powstania styczniowego we Włocławku zginął pułkownik Stanisław Bechie z Włoch, który walczył po stronie Polaków. To właśnie jego płaskorzeźba zdobi kościół Santa Croce we Florencji. Na początku XX wieku rozwinął się przemysł fajansowy, ceramiczny, chemiczny, poligraficzny, metalowy i spożywczy. W 1897 roku we Włocławku urodził się Tadeusz Reichstein, biochemik, zdobywca nagrody Nobla.

Okupacja niemiecka w czasie I wojny światowej dokonała wielu zniszczeń w przemyśle. Dnia 16 sierpnia 1920 r. podczas Wojna polsko-bolszewickiej oddziały przednie 4 armii sowieckiej pod dowództwem Gaj-Gaja próbowały sforsować Wisłę w okolicach Włocławka. Wojsko polskie oraz miejscowa ludność broniła miasta w dniach 16-19 sierpnia 1920 r. skutecznie odpierając ataki bolszewików. Ostrzał artyleryjski uszkodził Katedrę i Kościół farny św. Jana. Doszczętnie zniszczono również pałac biskupi.
Po odzyskaniu niepodległości wysadzono cerkiew ustawioną na środku dzisiejszego placu Wolności. W latach 30. powstały w mieście liczne nowe budynki, wśród których był budynek poczty przy ulicy Chopina. W okresie międzywojennym Włocławek był największym miastem województwa Warszawskiego (miasto Warszawa było wydzielone) i 18 miastem pod względem liczby ludności w Polsce bogatej między innymi w takie miasta jak Wilno, Lwów, Grodno, Nowogródek, Stanisławów.

Wojska niemieckie zajęły miasto 13 września. Podczas niemieckiej okupacji (1939-1945) władze nazistowskie używały niemieckiej nazwy miasta niem. Leslau an der Weichsel (która nie była używana podczas niemieckiej okupacji w czasie I wojny światowej – władze niemieckie używały wówczas polskiej nazwy). Administracyjnie miasto zostało włączone do III Rzeszy w granice Wielkopolski zwanej przez władze okupacyjne Krajem Warty. W 1939 r. komendantem miasta został Hans Cramer (w latach 1937-1939 burmistrz Dachau), miasto liczyło wówczas ok. 68 tys. mieszkańców, w tym 77.5% Polaków, 21% Żydów i 1,5% Niemców. Od 24 października 1939 r. rozkazem ówczesnego komendanta (nadburmistrza) wprowadzono po raz pierwszy we Włocławku obowiązek noszenia przez Żydów emblematu żółtej gwiazdy (Judenstern), a od września 1941 r. obowiązek noszenia tego emblematu wprowadzono na pozostałych terenach III Rzeszy. Od pierwszych dni hitlerowcy prowadzili brutalną politykę szykanującą miejscową ludność. W pierwszej kolejności bezwzględnie rozprawili się z polską inteligencją. Dnia 18 października 1939 roku niemiecka Policja aresztowała w powiecie włocławskim 119 nauczycieli, a przez kolejne dwa dni wszystkich księży we Włocławku. W czasie okupacji podczas akcji eliminacji polskiej inteligencji zwanej Intelligenzaktion Niemcy zamordowali 217 włocławskich nauczycieli i 220 księży miejscowej diecezji z biskupem Michałem Kozalą włącznie. Z zagłady szczęśliwie uratował się późniejszy prymas Polski ksiądz Stefan Wyszyński piszący przed wojną bardzo krytycznie o nazizmie. Przewidując szykany biskup Kozala nakazał mu ucieczkę bezpośrednio po wkroczeniu Niemców do miasta. Od kwietnia 1940 roku zaczęto izolować ludność żydowską. Do włocławskiego getta trafiło około 13 tysięcy osób. Jesienią 1940 roku Niemcy zaczęli przygotowywać się do utworzenia Getta przejściowego, z którego kierowali Żydów do obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Wysiedlono sześciuset Polaków z najbiedniejszej dzielnicy miasta - Rakutówka, a umieszczono tam trzy tysiące Żydów. W latach 1939-1941 namiestnik Rzeszy Artur Greiser, uznając Polaków za "element niegodny do włączenia w społeczeństwo niemieckie", zarządził masowe wysiedlenia ludności polskiej z "Kraju Warty". W 1941 r. miasto liczyło ok. 52 tys. mieszkańców, w okresie od 1 grudnia 1939 do 31 grudnia 1943 r. wysiedlono do Generalnego Gubernatorstwa 16 000 mieszkańców miasta: Polaków i Żydów. Na miejsce wysiedlonych w ramach niemieckiej akcji Heim ins Reich "niem. Dom w Rzeszy") przybyła do Włocławka spora grupa niemieckich przesiedleńców z terenów Besarabii (Mołdawia). Niemcy doszczętnie zniszczyli dzielnicę Grzywno zamieszkiwaną przez biedotę, a część mieszkańców zamordowali. Po wojnie jedna trzecia miasta była zniszczona w wyniku działań niemieckich, a dzieła zniszczenia dopełniły wojska radzieckie rabując między innymi cenne maszyny i urządzenia z licznych fabryk w mieście. Holocaust, a później emigracja (skutek powojennego bezprawia, doniesień o pogromach, powstania państwa Izrael oraz antyżydowskich działań władz komunistycznych, szczególnie z lat 1956, 1967 i 1968 r.), sprawiły, że Włocławek utracił około 12 000 swoich obywateli – polskich Żydów, którzy przed wojną byli w mieście znaczącą mniejszością. Dziś identyfikuje się z nimi tylko kilka włocławskich rodzin.


Początki powojennej odbudowy miasta w dużym stopniu opierały się na krzywdzie ludzkiej. Tragedia narodu żydowskiego oraz powojenna zawierucha ułatwiły władzom komunistycznym przejęcie tysięcy mieszkań, setek zakładów produkcyjnych i warsztatów, dziesiątków lokali instytucji społeczno-kulturalnych i religijnych. Kosztem wszystkich przedwojennych właścicieli nieruchomości wprowadzono nowy ład prawny, uniemożliwiający egzekwowanie czynszów z posiadanych nieruchomości, uniemożliwiający wymeldowanie meldowanych przymusowo przez władze obywateli, wymagający od właściciela budynku ubieganie się o urzędową zgodę nawet na możliwość zamieszkania we własnym domu. Dzięki tym posunięciom władza ludowa Włocławka pozyskiwała dzisiejszą Starówkę, którą jednak ze względu na nieefektywność gospodarki planowej nie była w stanie sprawnie zarządzać. Obecnie utrzymywanie przez miasto stu kilkudziesięciu budynków generuje ogromne koszty i powoduje brak możliwości przeprowadzania znaczących remontów. Miasto nie planuje jednak wzorować się na okolicznym Toruniu i odsprzedać deficytowe nieruchomości, zamiast tego od 2006 r. prowadzone są intensywne i jak na razie bezowocne prace nad tzw. "planem rewitalizacji" starówki, który jako pierwszy w Polsce miałby doprowadzić do znaczącego wsparcia rewitalizacji starego miasta przez Unię Europejską. Aby "planowi rewitalizacji" nadać rozmachu, od 2008 r. na łamach lokalnej prasy jako element "planu rewitalizacji" uznaje się także post factum każdą większą inwestycję prywatną w centrum miasta, nawet jeśli została zainicjowana na wiele lat przed powstaniem planu rewitalizacji i przechodziła wieloletnią drogę cierniową miejskiej biurokracji

We Włocławku można obejrzeć:

-Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, gotycka z przełomu XIV i XV w., przebudowana w latach 1891-93 (podwyższenie wież), znajdują się w niej najstarsze witraże w kościele katolickim w Polsce (z 1360 roku), nagrobek zrobiony przez Wita Stwosza, a także liczne inne cenne rzeźby, malowidła.
-Gotycki kościół św. Witalisa z ok. 1330 r., który jest najstarszym zachowanym obiektem ceglanym w mieście.
-Późnogotycki kościół św. Jana Chrzciciela z I poł. XVI w., dawna fara miejska.
-Wyższe seminarium duchowne powstałe w 1569 r.Obecny zespół budynków pochodzi z lat 1843, 1882-1900 (przebudowa) i lat 80. XX wieku w historyzującym stylu z przewagą neogotyku. Biblioteka Seminaryjna pochodzi z 1843 r.
-Kościół i klasztor oo. Franciszkanów reformatów pw. Wszystkich świętych, Pl. Wolności. Zespół klasztorny powstał w latach 1639-1644.
-Pałac biskupi, zbudowany na miejscu średniowiecznego zamku, przebudowany w latach 1720-38 i 1925.
-Dawna kanonia, ul. Gdańska, zbudowana została w 1649 r. Jest to jeden z najstarszych świeckich obiektów zachowanych w mieście. Mieści się tam Muzeum Biskupa Michała Kozala oraz Izba Pamięci Prymasa Stefana Wyszyńskiego.
-Prałatówka, pl. Kopernika, budynek wybudowany został w 1801 r. Obecnie znajduje się w nim Muzeum Diecezjalne.
-Czarny Spichrz, budynek wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w., usytuowany przy rogu ul. Wyszyńskiego i ul. Piwnej.
-Zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego, przy ul. Brzeskiej, wybudowany w 1884 r.
-Pałac Mühsama, ul Kościuszki.
-Szkoła handlowa przy ul. Mickiewicza, obecnie Liceum Ziemi Kujawskiej.
-Muzeum Ziemi Kujawsko-Dobrzyńskiej przy ul. Słowackiego.
-Dawna kaplica cmentarna przebudowana na Cerkiew św. Mikołaja.
-Kościół św. Stanisława zbudowany w dwudziestoleciu międzywojennym.
-Browar Bojańczyka.
-Zespół budynków sądowych przy ul. Okrzei.
-Kościół Ewangelicko-Augsburski przy ul. Brzeskiej.
-Budynek Rieber Foods Polska przy Wyszyńskiego.
-Stary szpital miejski św. Antoniego przy ul. Szpitalnej.
-Dawna siedziba straży ogniowej przy ul. Żabiej 8.
-Liczne kamienice na śródmieściu.
-Stary młyn przy ul. Okrzei.
-dawne zespoły fabryczne i ich pozostałości (między innymi przy ul. Kilińskiego, Związków Zawodowych, Łęgskiej, Kilińskiego w lasach w Michelinie – pozostałości niemieckiej fabryki z czasów II Wojny Światowej.

Wiele zabytków nie doczekało obecnych czasów, wśród nich można między innymi wymienić: zamek biskupi, katedrę romańską, ratusz na Starym Rynku, kościół św. Stanisława położony nieopodal zamku książęcego, klasztor cystersów i kościół św. Gotarda na Zawiślu, kościół św. Jerzego przy ul. Jurskiej (nieistniejąca), kościół św. Wojciecha przy ul. Brzeskiej, synagogi przy ul. Żabiej 14 i Królewieckiej 17, cerkiew na Placu Wolności, pałacyk na ulicy Chopina, dworzec kolejowy, zabytkowe fabryki, średniowieczne stare miasto, koszary wojskowe przy ul. Żytniej. W roku 2008 wykaz obiektów zabytkowych we Włocławku zawierał 574 obiekty. Wykaz nie obejmuje listy wszystkich zabytków, a tym samym nie są one chronione przez miejskiego konserwatora zabytków.