Wodzisław – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, w gminie Wodzisław.
Współrzędne obiektu
N 50.52113
E 20.19757
W połowie XVIw jego ówczesny właściciel Jan Lanckoroński wzniósł zamek, który w późniejszym okresie został przebudowany na pałac. Do dzisiejszych czasó nie zachowały się żadne ślady owych obiektów. Jednak miejscowość zasługuje na uwagę ze względu na ciekawą historię związaną z kalwinizmem w Polsce.
Do 1869 roku posiadał prawa miejskie. Początkowo był miastem królewskim, a przez kilka wieków należał do Lanckorońskich. Osada nad rzeką Mozgawą pierwotnie nazywała się od imienia jej właściciela Włodzisławem i była grodem. Miastem królewskim została za panowania Władysława Łokietka. Jego syn Kazimierz Wielki tuż przed śmiercią w 1370 roku zapisał ją Przedborowi, Pakosławowi i Zbigniewowi - rycerzom herbu Zadora, protoplastom rodu Lanckorońskich.
Głowa lwa ziejącego płomieniem do dziś jest w herbie Wodzisławia, który w 1508 roku król Zygmunt Stary lokował na prawie magdeburskim. Pół wieku później miasto stało się silnym ośrodkiem reformacji. Jego właściciel Jan Lanckoroński utworzył tu zbór kalwiński i na jego potrzeby przekazał kościół. Odzyskał go dla katolików jego wnuk Samuel, kasztelan wiślicki i starosta małogoski. To on rozpoczął w 1621 roku budowę nowej świątyni, która stała się także rodową nekropolią.
Nad wejściem do wielokrotnie przebudowywanego kościoła od strony południowej widnieje kartusz z herbem Zadora oraz inicjałami upamiętniającymi Samuela. W podziemiach znajdują się trumny z prochami Lanckorońskich. Wewnątrz świątyni podziwiać można dwa okazałe nagrobki, wykonane przez włoskich artystów. Na południowej ścianie nawy Macieja Lanckorońskiego, zmarłego w 1789 roku ostatniego wojewody bracławskiego, wykonany z czarnego marmuru. Naprzeciw niego umieszczony jest pomnik z białego marmuru jego syna Antoniego z pięknym popiersiem. Obydwaj Lanckorońscy wspierali reformatorskie działania na rzecz naprawy Rzeczypospolitej, byli kawalerami Orderu Orła Białego.
Główny ołtarz kościoła wykonany został w końcu XVIII wieku z kamienia. Jego centrum stanowi starszy krucyfiks, a po jego obu stronach rzeźby Matki Boskiej i św. Jana. Pomiędzy czterema korynckimi kolumnami znajdują się cztery figury świętych, m.in. Marcina z Tours i Małgorzaty, patronów świątyni. W południowym ramieniu transeptu zwraca uwagę ołtarz patrona Lanckorońskich - św. Peregryna, z obrazem przedstawiającym jego męczeństwo i relikwiarzem w kształcie trumienki. Naprzeciw niego wmurowano w ścianę tablicę poświęconą prof. Karolinie Lanckorońskiej (1898-2002), ostatniej przedstawicielce piszącego się z podwodzisławskiego Brzezia rodu. To niezwykle zasłużona dla Polski postać. Była historykiem sztuki, żołnierzem AK, więźniem obozu koncentracyjnego, oficerem prasowym 2. Korpusu gen. Władysława Andersa. Po wojnie założyła Polski Instytut Historyczny w Rzymie oraz wspomagającą polską naukę i kulturę Fundację Lanckorońskich z Brzezia. W latach 90. ubiegłego wieku przekazała wspaniałą rodzinną kolekcję dzieł sztuki na Wawel i dla Zamku Królewskiego w Warszawie. Izbę pamięci prof. Karoliny Lanckorońskiej zwiedzić można w internacie wodzisławskiego zespołu szkół.
W tym dawnym miasteczku koniecznie trzeba też zobaczyć ruiny dawnej synagogi. Do niedawna podawano, że została zbudowana w drugiej połowie XVI wieku jako zbór kalwiński. Według ostatnich badań, od początku służyła do modlitwy Żydom. Niemcy zdewastowali okazały gmach i urządzili w nim magazyn. Do celów magazynowych wykorzystywany był także po wojnie. W latach 80. zawalił się dach i od tej pory budynek coraz bardziej niszczeje. Stanowi smutną pamiątkę po społeczności żydowskiej, która do likwidacji getta w 1942 roku stanowiła większość mieszkańców Wodzisławia. Drugą są pozostałości cmentarza przy drodze krajowej nr 7, przebiegającej kilkaset metrów na wschód od centrum dawnego miasta.
W XVI w. miasto, które nosiło już współczesną nazwę Wodzisław należało do rodu Lanckorońskich nazywanych również Wodzisławskimi. W 1581 r. płaciło ono 16 florenów szosu od 3 łanów miejskich, 1 koła młyńskiego, 8 komorników, 2 krawców, 2 kuśnierzy, 4 tkaczów, 4 szewców, 2 kowali, 2 rzeźników, 1 kołodzieja, 1 bednarza, 1 miecznika, 1 balwierza oraz 4 piekarzy. Wodzisław był więc niewielką osadą o charakterze rzemieślniczym.
W 1551 r. dziedzic miasta oddał miejscowy drewniany kościół kalwinistom. Funkcję pastora pełnił w Wodzisławiu Marcin Krowicki, który za pomocą perswazji i zręcznego postępowania nawrócił większość mieszkańców na kalwinizm. Miasteczko było jednym z prężniejszych ośrodków kalwinizmu w Małopolsce i miejscem obrad dwudziestu prowincjonalnych synodów kalwińskich: w 1557, 1558, 1559, 1560 (dwukrotnie), 1561, 1566, 1583, 1589, 1590, 1595, 1597 (dwukrotnie), 1599, 1601, 1604, 1606, 1607, 1609, 1610, 1611 i 1612 (te dwa ostatnie dystryktowe). Dzięki energicznemu przywództwu Stanisława Sarnickiego i patronów z rodziny Lanckorońskich, nie rozszerzył się tutaj arianizm i Wodzisław pozostał drugim obok Secemina głównym miastem z silną społecznością kalwińską.
Pastorami byli:
1555-1557 Marcin Krowicki
1557-1560 Marcin z Lublina
1560-1561 Marcin Albinus
1561-1565 Stanisław Sarnicki
1566-1591 Jan Castoreus
1591-1597 Franciszek Stankar (młodszy)
1597 Bartłomiej Sokół
1597-1601 Wincenty
1601-1602 Jan Cutenus Domicki
1602-1603 Jan z Mstowa
1603-1606 Wojciech Salinarius
1606-1609 Wojciech Borovius
1609-1613 Jan Petricius Starszy.
Zbór zniósł w 1613 roku Samuel Lanckoroński, który po klęsce Rokoszu Zebrzydowskiego nawrócił się na katolicyzm. Ufundował on nowy, murowany kościół katolicki pw. św. Marcina. Nakazał także kalwińskim mieszkańcom opuszczenie miasta albo przejście na katolicyzm. W tym samym czasie w miasteczku zaczęła się osiedlać ludność żydowska. W 1720 r. wybudowano wodzisławską synagogę.
W połowie XVI w. zamek pod miastem wzniósł Jan Lanckoroński. Został on w późniejszym okresie przerobiony na pałac. Po pożarze kościoła w 1746 r. odbudował go w 1787 r. Maciej Lanckoroński.
Wg spisu z 1827 r. znajdowało się tu 191 domów. Miasto zamieszkane było przez 1760 mieszkańców. W 1857 r. było tu 321 domów (121 murowanych) i 2081 mieszkańców, w tym 1463 Żydów. W 1865 r. pożar zniszczył niemal całą osadę. W 1869 r. Wodzisław utracił prawa miejskie. W drugiej połowie XIX w. osada liczyła ok. 4000 mieszkańców, w tym ok. 3000 Żydów. Znajdowało się tu ok. 350 domów.
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.
Zabytki Wodzisławia
- Kościół św. Marcina, wzniesiony w latach 1621–1624 w stylu renesansowym; pod koniec XVIII w. przebudowany w stylu barokowym
- Zrujnowana murowana bożnica z I poł. XVI w.
- Kapliczka św. Jana Nepomucena z 1903 r.
- Pozostałości po cmentarzu żydowskim, przy trasie krajowej E-7
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz