Mała Nieszawka – duża wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie toruńskim, w gminie Wielka Nieszawka, przy trasie drogi wojewódzkiej nr 273. Wieś graniczy od wschodu z lewobrzeżną dzielnicą Torunia Podgórz.
Współrzędne GPS:
N 53°00'12,70''
E 18°32'17,72'
Niewielkie ruiny zamku na wzniesieniu 100 metrów od wału przeciwpowodziowego rzeki Wisły, około 1300 metrów w linii prostej od kościółka w Małej Nieszawce ku północny-wschód. Obok ruin prowadzi międzynarodowy szlak turystyczny (w kolorze niebieskim) oznaczony kodem E-11 z Torunia do Suchatówki.
Początki zamku wiążą się z przybyciem tu w 1230 r. siedmiu rycerzy krzyżackich pod wodzą Hermana Balka w celu objęcia darowanej przez ks. Konrada Mazowieckiego ziemi na lewym brzegu rz. Wisły.
W krótkim czasie po przybyciu krzyżacy wznoszą drewniane założenie obronne i tworzą okręgi administracyjne. Jako pierwszą utworzono komturię nieszawską a drewniany zamek stał się siedzibą komtura i konwentu. Pierwszy komtur Henryk jest wymieniany w 1250 r.. Komturia nieszawska obejmowała wąski pas ziemi wzdłuż rz. Wisły od dzisiejszej Brzozy Toruńskiej do ujścia Strugi Zielonej do Wisły z osadami: Stawki, Rudak, Kozibór, Mała i Wielka Nieszawka oraz Piaski.
W 1269 roku Polacy zniszczyli zamek w Małej Nieszawce. Około 1300 r. (część historyków przesuwa budowę na II połowę XIII wieku) krzyżacy przystąpili do wznoszenia murowanego zamku na planie czworoboku z bramą wjazdową od pn. Zamek musiał posiadać znaczne przedzamcze skoro w inwentarzach wymienia się tam: młyn, piekarnię, browar, łaźnię i wozownię. W latach 1335 - traktat wyszehradzki oraz w 1343 r. - pokój w Kaliszu Nieszawa jest wymieniana jako własność Zakonu. Stąd też w 1231 r. nastąpiła ekspansja krzyżaków na terytorium Ziemi Chełmińskiej.
Posiadłości krzyżackie na lewym brzegu rz. Wisły spędzały sen z oczu kolejnym władcom Polski, dlatego przy okazji rokowań w 1414 r. w Grabowie i w 1416 r. w Wieluniu występowali o jej zwrot. Dopiero traktat pokojowy w 1422 r. nad jez. Mełno w Ziemi Chełmińskiej zawarty pomiędzy królem Władysławem Jagiełłą i wielkim mistrzem Pawłem von Russdorf doprowadził do zwrotu spornych ziem. Na mocy Pokoju Mełneńskiego krzyżacy zobowiązali się do rozebrania zamku krzyżackiego w Nieszawie (co dokonali około 1424 r.) i zrzekli się swych praw do wszystkich obszarów położonych na lewych brzegu rzeki Wisły. W ten sposób zakon krzyżacki stracił swój przyczółek wypadowy i schronienie dla swoich wypraw łupieżczych przeciwko Polsce.
W latach 1431-35 krzyżacy trzymają w swoich rękach bezprawnie zamek "Dybów" oraz rozebrany zamek w Nieszawie. Być może, że w tym czasie zostały odbudowane pewne elementy obronne zamku. Pokój w Brześciu Kujawskim w 1435 r. definitywnie przyznaje oba zamki Koronie i krzyżacy zamki opuszczają. Od owego czasu zamek w Nieszawie (lub precyzyjnie: to co z niego pozostało po rozbiórce) nie odegrał żadnej historycznej roli powoli ulegając dalszym zniszczeniom i rozbiórkom na cegłę.
W 1422 roku zamek został odzyskany przez Jagiełłę, a Krzyżacy zostali zmuszeni do zburzenia zamku. W 1425 roku powstała osada miejska Nieszawa przy zamku Dybów, w skład której wchodziły tereny dzisiejszej Małej Nieszawki. W tym samym roku osada zyskała prawa miejskie, stanowiące konkurencję dla Torunia. W 1454 roku Kazimierz II Jagielończyk nadał Nieszawie tzw. Statuty Nieszawskie. Z tą decyzją nie zgodzili się mieszczanie Torunia i zburzyli Nieszawę. Mieszkańcy Nieszawy przemieścili się w górę rzeki i zbudowali Nieszawę (byłe województwo włocławskie). Po tym wydarzeniu powstały dwie wsie - Mała Nieszawka i Wielka Nieszawka, które swe nazwy przyjęły dopiero w 1815 roku. W Małej Nieszawce w 1890 roku powstaje kościół mennonicki o konstrukcji drewnianej na fundamencie z kamienia. Kościół ten pełnił do 1945 roku różne funkcje, obecnie jest kościołem parafialnym wyznania rzymsko- katolickiego. Luteranie posiadali szkołę i kościół w Wielkiej Nieszawce o konstrukcji murowanej na fundamencie kamiennym. Aktualnie w tym budynku mieści się Urząd Gminy.
Do końca II wojny światowej gminę w większości zamieszkiwali osadnicy niemieccy. Zabudowa w tym czasie, to budynki murowane z cegły, kryte dachówką. Po wojnie zamieszkiwali tutaj repatrianci ze Wschodu. W latach 1960-1970 powstały nowe budynki, które odstają od reszty zabudowań swoimi płaskimi dachami. W 1994 roku nowy plan wprowadził tylko budynki parterowe z dachami wysokimi - utrzymanie historycznej linii zabudowy - uwzględniając walory krajobrazu.
Lekkie wzniesienie terenu w dodatku mocno zarośnięte z historycznym pierwszym krzyżackim zamkiem na terenie Polski do dziś pozostałoby zapomniane gdyby nie wyprawa archeologów. Prace archeologiczne trwały w latach 1975-80 z inicjatywy Muzeum Okręgowego w Toruniu i przysporzyły wiele materiału zabytkowego. Pozwoliły także na odsłonięcie części murów obwodowych, obmurowań fosy i podpiwniczeń dawnych budynków zamkowych.
Uwaga! W terenie nie ma żadnej informacji o lokalizacji ruin zamku. Aby dojechać do ruin należy z drogi 273 Toruń-Wielka Nieszawka skręcić w prawo w ul. Wałową. Dojechać praktycznie aż do zabudowań prywatnych leżących tuż przy wale. Obok widać wyraźnie wzniesienie gęsto obsadzone zdziczałymi śliwami. Kryją one w sobie relikty zamku.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz