Tytułem wstępu

Na wstępie chciałam zaznaczyć, iż blog mój w żaden sposób nie aspiruje do miana jakiegoś poważniejszego przedsięwzięcia naukowego i ma głównie charakter hobbystyczny i w pełni amatorski. Intencją moją było, jest i będzie, zachęcenie czytelnika do odwiedzenia tych cudownych miejsc w Polsce oraz do zapoznania się z ich historią, klimatem. Poszczególne teksty (głównie w opisach miejscowości) pochodzą nieraz z trzech-czterech źródeł (całkowicie ze sobą przemieszanych), tak więc zdecydowałam się (przed wszystkim ze względu na czytelność i specyfikę przekazu www) nie podawać dziesiątków przypisów do każdego liczącego parę słów fragmentu. Informacje zamieszczone w w moim blogu dotyczące zamków pochodzą głównie z "Leksykonu zamków w Polsce" [ autorzy: Salm Jan, Kołodziejski Stanisław, Kajzer Leszek] oraz stron internetowych poświęconych temu zagadnieniu. Zaś wiadomości dotyczące samych miejscowości znajduję głównie w Wikipedii, na stronach tych gmin i miejscowości, bądź też ze stron prywatnych poświęconych danym miejscowościom czy obiektom. Jeżeli jednak, ktoś poczuje się urażony gdy wykorzystam jego wiadomości, proszę o kontakt. Napiszę sprostowanie lub usunę takowe wiadomości z mojego bloga.

Będę ogromnie wdzięczna za wszelkie uwagi, zarówno dot. ew. błędów rzeczowych, ortograficznych, faktograficznych i innych. Propozycje, pomysły, sugestie dot. układu treści, nowych tematów, i inne uwagi proszę przesyłać na adres: jagusinka@gmail.com
Tuż pod tym tekstem jest księga gości - możesz napisać co myślisz o moim blogu :)

PRZEPROWADZKA

Po dość długiej nieobecności postanowiłam wrócić do prowadzenia bloga o moich podróżach.

Jeśli macie ochotę mi towarzyszyć zapraszam na nową witrynę tutaj:


czytajcie, komentujcie, krytykujcie, subskrybujcie i wpisujcie się do księgi gości. Serdecznie zapraszam :)

KSIĘGA GOŚCI

KSIĘGA GOŚCI - pisz szczerze, każda opinia jest dla mnie ważna :)

Możesz tutaj napisać co myślisz o moim blogu :)

Obserwatorzy

środa, 18 sierpnia 2010

Przemyśl

Przemyśl – miasto w województwie podkarpackim nad Sanem. Zaparkować można albo na góze, tuż przy zamku albo na dole na parkingu na starówce.


Współrzędne GPS:
    N 49°46'47,66''
    E 22°45'56,71''

Zamek Kazimierzowski należy do najbardziej znanych zabytków miasta. Znajduje się on  na Wzgórzu Zamkowym o powierzchni 1 ha , które  wznosi się  na wysokość  270 m npm. i jest ze wszystkich  stron zakończone stromymi zboczami. Wzgórze to wzięło  swą nazwę od wzniesionego tutaj po roku 1340, za panowania Kazimierza Wielkiego,  murowanego zamku w stylu gotyckim, z którego zachowała się do dzisiaj jedynie ostrołukowa brama wjazdowa. 

Natomiast wcześniej istniały w tym miejscu najprawdopodobniej jedynie obiekty sakralne, gdyż podczas prac wykopaliskowych prowadzonych od roku 1957 odkryto na Wzgórzu Zamkowym (na dziedzińcu Zamku Kazimierzowskiego)  relikty architektury sakralnej : preromańską rotundę i monasterium (klasztor) - IX wiek - mylnie określaną jako pallatium oraz romańską bazylikę trzynawową - X wiek - mylnie określana cerkwią.

 Obecnie można oglądać zrekonstruowany zarys fundamentów rotundy  o średnicy 11 m i klasztoru w kształcie prostokąta o wymiarach 15x32 m. Odkryte fundamenty bazyliki romańskiej znajdowały się  na niżej położonym, w stosunku do monasterium i rotundy , tarasie i są one niestety w chwili obecnej przysypane kilkumetrową warstwą ziemi. Pozostałości po bazylice w postaci  ciosów kamiennych są  wyeksponowane na zrekonstruowanym zarysie murów monasterium w postaci luźno ułożonych fragmentów.  Choć niektórzy badacze  właśnie na Wzgórzu Zamkowym  nadal lokują  najstarszy przemyski gród , to  jego śladów  należy   szukać raczej na Wzgórzu Trzech Krzyży . Świadczyć o tym mogą przetrwałe w tej okolicy  do dnia dzisiejszego potężne wały ziemne i fosy z wieloczłonowego grodu  o powierzchni ponad 10 ha jak i ten fakt, że  zarówno w starych dokumentach jak i w tradycji ustnej  przetrwała nazwa  Stare Zamczysko , którą dawniej określano ten rejon.

Murowany zamek w stylu gotyckim, który został wzniesiony po roku 1340 na Wzgórzu Zamkowym  był w swej późniejszej historii wielokrotnie przebudowywany. Większe prace budowlane przeprowadzali tu starostowie; Piotr Kmita (1514—1553) i Marcin Krasicki (1612—1633) .  Z polecenia Krasickiego pracami na Zamku kierował Galeazzo Appiani ,który w tym czasie budował dla niego zamek w Krasiczynie (z tego okresu pochodzą miedzy innymi  renesansowe attyki zwieńczające baszty ). W XVII w. sejmiki ziemskie i sejm uchwalały pewne kwoty na naprawę i wyposażenie Zamku przemyskiego. Starosta Marcin Kącki w 1678 r. urządził na Zamku cekhaus (zbrojownię) dla całej ziemi. W XVII i XVIII w. zamek przemyski wymieniany jest jako zamek warowny murowany i zbrojownia królewska w rzędzie takich warowni, jak Lwów, Kamieniec Podolski czy inne. W XVI i XVII w., w czasie wojen kozackich, tureckich, wołoskich i szwedzkich wytrzymał Przemyśl nie jedno oblężenie, z tych najlepiej znane w 1648/49 i 1656 r.

Źródła z XVI w. (1553—1568) szczegółowo opisują wygląd Zamku i jego wyposażenie. Składał się on z dwu członów. Przygródek z dwoma basztami drewnianymi otoczony był wałami oraz palisadą i stanowił pomocniczy punkt obronny, gdyż służył głównie na pomieszczenie dla służby, koni, bydła, warsztatów rzemieślniczych (puszkarz, kołodziej;. Właściwą twierdzą był zamek czyli dziedziniec otoczony murami umocniony  5 basztami ( 4 narożnymi i basztą z bramą wjazdową), oddzielony fosą i drzwiami żelaznymi i drewnianymi od przygródka. Przez fosę przerzucano z zamku most zwodzony. 

Wszystkie pomieszczenia zamkowe były celowo wyzyskane w czasie pokoju. W jednej z baszt mieściło się archiwum (akta sądowe i innej, w drugiej, pomocnej i podpiwniczonej było w lochu więzienie dla złoczyńców, a w innych izbach magazynowano broń. W trzeciej baszcie, nie podpiwniczonej, na dwu sklepach (kondygnacjach; znajdował się arsenał zamkowy: w pierwszej przechowywano proch strzelniczy, w drugiej broń, hakownice, rusznice, oszczepy itp. Jedna z baszt, nazywana „biskupią", służyła w razie napadu wroga za schronienie dla rzymsko-katolickiego biskupa i kapituły przemyskiej. Prócz normalnej drogi kołowej, która na górę zamkową wiodła od zachodu (od ul. Królowej Jadwigi czy ul. Piotra Kmity), istniała też w drewnianej baszcie  przygródka od strony południowo-zachodniej mała furtka. Ułatwiała ona wejście do zamku pieszym ścieżką przez furtkę zamkową, wybitą w murach miejskich obok szkoły katedralnej .

 Na dziedzińcu zamkowym znajdowały się specjalne pomieszczenia (domiar na sądy ziemskie, mieszkanie dla starosty i podstarościego, rezydencje królewskie. Jeszcze w 1835 roku Wzgórze Zamkowe było zupełnie pozbawione drzew i krzewów , celem utrudnienia nieprzyjacielowi dostępu do zamku. U podnóża zamku, gdzie dzisiaj jest park miejski, znajdowały się starościńskie ogrody warzywne, winnice (sad) , łąki, a z tyłu sadzawki, kamieniołomy.

 Na zamku przemyskim przebywali przejazdem i okresowo między innymi Kazimierz Wielki, Władysław Opolczyk, Władysław Jagiełło z Jadwigą , Kazimierz Jagiellończyk (w 1485 r), Jan Olbracht (w 1487 r), Stefan Batory (w 1578 r), Zygmunt III (w 1608 r), Władysław IV (1641 r), Jan III , August II, a w latach 1556 i 1560  Katarzyna i Anna Jagiellonka, siostry króla Zygmunta Augusta.

 Z ziemią przemyską była związana godność kasztelana i starosty przemyskiego . Między innymi piastowali tę godność późniejsi królowie Polski : książę Michał Korybut Wiśniowiecki w roku 1659 i książę Stanisław August Poniatowski , który w latach 1759-1762 jako jeden z ostatnich starostów przemyskich odnawiał zamek .

 Po zajęciu Przemyśla przez Austriaków w roku 1774 zrównano z ziemią mury obronne miasta a w niszczejącym  zamku miano urządzić więzienie, ale ostatecznie wykorzystano go na koszary i magazyny. W 1842 roku na wzgórzu zostaje założony park miejski, a przy niwelacji terenu zniszczono prawdopodobnie pozostałe części przygródka.

Po oddaniu zamku przez rząd austriacki miastu, był on restaurowany w latach 1865—1867 i później także w 1912.  

Znalazło w nim od 1884 r. pomieszczenie Przemyskie Towarzystwo Dramatyczne "Fredreum", będące najstarszym teatrem amatorskim w Polsce. 

W latach I wojny światowej na zamku przebywali jeńcy rosyjscy w liczbie 2000. Od 1916 roku zabudowania zamkowe przejęło ponownie Towarzystwo Dramatyczne im. A.Fredry , wykorzystując te pomieszczenia na cele teatralne do czasu rozpoczęcia remontu. 

Obecnie Zamek Kazimierzowski wraz z dziedzińcem zajmuje czworokątny obszar o powierzchni około 0,5 ha. Od strony północno -zachodniej znajduje się brama wjazdowa z budynkiem bramnym , a od północnego wschodu część skrzydła z dwoma basztami w narożach (północna i wschodnia).

 Na placu przed zamkiem umieszczono   polodowcowy głaz erratyczny dla uczczenia twórców Konstytucji 3 Maja , przy którym miały miejsce w okresie niewoli i odbywają się obecnie manifestacje patriotyczne.

Przemyśl to najstarsze miasto regionu i jedno z najstarszych miast Polski. Pierwsze wzmianki źródłowe dotyczące Przemyśla to przede wszystkim świadectwo tzw. Powieści dorocznej pod rokiem 6489 (981) o odebraniu Lachom Przemyśla, Czerwienia i innych grodów przez Włodzimierza Wielkiego "w sem że letie". We wczesnym średniowieczu jeden z historycznych Grodów Czerwieńskich, przedmiot nieustannej rywalizacji ze strony Polski, Rusi i Węgier. Następnie m.in. część Rusi Halickiej, a także stolica niezależnego księstwa. Po 1344 stolica rozległej Ziemi Przemyskiej. Po I rozbiorze Polski w zaborze austriackim, w okresie autonomii galicyjskiej jedno z najważniejszych miast Galicji, przekształcony w trzecią co do wielkości twierdzę w Europie (Twierdza Przemyśl) z olbrzymim garnizonem wojskowym. W latach 1920 - 1939 w województwie lwowskim, w latach 1945 - 1975 w województwie rzeszowskim, w latach 1975 - 1998 stolica województwa przemyskiego. Siedziba starosty powiatu przemyskiego, a także powiat grodzki. Siedziba dwóch metropolii kościelnych - obrządku rzymskokatolickiego i greckokatolickiego.

Do czasu II wojny światowej był także ważnym siedliskiem ludności żydowskiej, która stanowiła według spisu z 1931 29,5% ludności miasta i posiadała 4 synagogi (dwie zlokalizowane w starej dzielnicy żydowskiej (okolice Rybiego Placu) nie istnieją, kolejna, na ul. Słowackiego, pełni obecnie funkcję biblioteki publicznej, synagoga zasańska jest w tej chwili opuszczona w stanie ruiny)- było to pierwsze udokumentowane osadnictwo Żydów na ziemiach polskich, datowane według Jehudy ha Kohena, żydowskiego uczonego, na 1085.

Jesienią 1944 r. władze radzieckie założyły w mieście Obóz Przejściowy NKWD nr 49 dla żołnierzy AK i innych przeciwników okupacji sowieckiej. Najczęściej wywożono stąd jeńców do m. Borowicze lub do więzienia na Zamku w Rzeszowie, a także do obozów na Syberii. Represje względem żołnierzy AK trwały do października 1956.

Co warto w Przemyślu jeszcze zobaczyć?!

W Przemyślu znajduje się największa liczba obiektów zabytkowych na obszarze województwie podkarpackiego oraz jedna z największych w skali ogólnopolskiej. Swoją siedzibę ma tutaj Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków.

Zamki, pałace i dworki
Zamek Kazimierzowski
Pałac Lubomirskich
Pałac Biskupów Greckokatolickich
dworek Stanisława Orzechowskiego

Kościoły i klasztory
Archikatedra rzymskokatolicka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela
Kościół św. Marii Magdaleny i klasztor oo. franciszkanów
Kościół św. Teresy i klasztor oo. Karmelitów
Kościół św. Antoniego Padewskiego i klasztor oo. franciszkanów reformatów
Kościół Świętej Trójcy i klasztor ss. benedyktynek
Kościół św. Józefa (oo. Salezjanie)
Kościół i klasztor ss. karmelitanek bosych
budynek dawnego klasztoru oo. dominikanów z Bramą Rycerską
budynek dawnego klasztoru ss. dominikanek
budynek dawnego klasztoru oo. bonifratrów

Cerkwie i klasztory
Archikatedra bizantyjsko-ukraińska pw. św. Jana Chrzciciela
Cerkiew bizantyjsko-ukraińska Matki Bożej Bolesnej i klasztor oo. Bazylianów
Cerkiew prawosławna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny
budynek dawnego Greckokatolickiego Seminarium Duchownego

Synagogi
Nowa Synagoga
Synagoga Zasańska
Najstarsza Synagoga - nieistniejąca
Stara Synagoga - nieistniejąca
Synagoga Tempel - nieistniejąca

Budynki użyteczności publicznej
gmachy Urzędu Miejskiego i Urzędu Wojewódzkiego
zabytkowa zabudowa Rynku
Dworzec kolejowy
Wieża Zegarowa - Muzeum Dzwonów i Fajek
Dom Robotniczy - Wyższa Szkoła Prawa i Administracji
ratusz - nieistniejący
założenie urbanistyczne w dzielnicy Zasanie - ul. Długosza, Grunwaldzka i pl. Konstytucji
wille: "Marya" przy Słowackiego 27, Poniatowskiego 25 (Zasanie)

Architektura militarna i obronna
fragmenty murów obronnych miasta
forty Twierdzy Przemyśl
bunkry Linii Mołotowa

Cmentarze
zabytkowe nagrobki na Cmentarzu Głównym
Nowy cmentarz żydowski
Stary cmentarz żydowski - nieistniejący
Cmentarz Wojskowy
zespół 4 cmentarzy wojennych z I wojny światowej
Cmentarz Żołnierzy Niemieckich z Wehrmachtu
Ukraiński Cmentarz Wojenny

Pozostałości preromańskie i romańskie
preromańska rotunda - relikty na Wzgórzu Zamkowym, IX w.
preromańskie monasterium na Wzgórzu Zamkowym, IX w.
romańska bazylika trzynawowa, X w.
palatium książęce, X w.

Inne
Kopiec Tatarski
Pomnik Orląt Przemyskich
Pomnik Adama Mickiewicza w Przemyślu

Muzea
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej
Muzeum Dzwonów i Fajek
Muzeum Historii Miasta Przemyśla
Muzeum Archidiecezjalne im. św. Józefa Sebastiana Pelczara
Muzeum Twierdzy Przemyśl: Fort VIII "Łętownia" i Fort VII 1/2 "Tarnawce" w Ostrowie
Muzeum II Wojny Światowej - prywatne

Krasnobród

Krasnobród leży w południowo-wschodniej Polsce pośród malowniczych wzgórz Wyżyny Lubelskiej i Roztocza, w dolinie górnego biegu rzeki Wieprz. Ze względu na swoje centralne położenie na Roztoczu Środkowym Krasnobród nazywany jest często „Sercem Roztocza".


Współrzędne GPS:
    N 50°32'59,44''
    E 23°11'46,24''

Zamek został wzniesiony w pierwszej połowie XVII wieku w wyniku przebudowania wcześniejszego założenia. Miał plan kwadratu i prawdopodobnie dwie kondygnacje. Przechodził przez ręce Leszczyńskich, Zamoyskich, Lipskich i Tarnowskich. Obecnie istniejący tu dwór został wzniesiony w drugiej połowie XVIII wieku i zachował w dolnej części mury budynku zamkowego.

Przerobiony na pałac dawny zameczek miał plan kwadratu o bokach długości ok. 40 m, a mury zewnętrzne grubości półtora metra. Według stanu z początków XX w., kryty był wysokim czterospadowym, łamanym dachem "polskim", pobitym gontami. Parter pałacu z pewnością był pozostałością dawnego zamku, podczas gdy nieco wyższe piętro, bez wątpienia nowsze, pochodziło najprawdopodobniej z drugiej połowy XVII w. W siedmioosiowej, dekorowanej kanelowanymi pilastrami elewacji głównej tego budynku, zwróconej na wschód, wszystkie okna i drzwi kondygnacji górnej, dzielone wielką liczbą szczeblin, miały kształt dużych prostokątów. Elewację poprzedzał rząd ośmiu, podobnie jak pilastry żłobkowanych, kolumn doryckich, wspierających balkon. Każda kolumna wyciosana była z jednej bryły piaskowca. Elewacje południowa, północna i zachodnia zameczku miały mniejszą liczbę okien czy też drzwi, ale o podobnym w zasadzie kształcie jak elewacja główna. Na piętrze, zamiast porte-fenetrów występowały tam jednak okna zwykłe prostokątne. Elewacje boczne i tylna nie wykazywały dekoracji. Naroża budynku od strony południowo i północno-zachodniej wzmacniały przypory. 

Główne wejście do pałacu znajdowało się na osi środkowej, od strony wschodniej. Mieściła się za nim długa, wiodąca w głąb wąska sień ze stromymi jednobiegowymi schodami na piętro. Od strony południowej do sieni przylegała podłużna sala z trzema oknami i szerokim, półkoliście zamkniętym porte-fenetrem, a od północy druga, znacznie mniejsza, o podstawie kwadratu. Pośrodku strony zachodniej mieścił się wpisany w kwadrat okrągły salon o trzech oknach. W czterech miejscach miał on półkoliste wnęki, m.in. na kominki. Salon ten dekorowały sztukaterie. Naroże północno-zachodnie zajmował jeszcze jeden podłużny pokój ze sklepieniem wspartym na centralnie umieszczonym filarze. 

Budynek, w którym obecnie ma swoją siedzibę Sanatorium przechodził różne koleje dziejów historycznych i jest również nierozerwalnie związany z przeszłością Krasnobrodu. Sanatorium zlokalizowane jest w części Krasnobrodu zwanej od dawna Podzamkiem, w starym majątku dworskim w którego posiadanie wchodzili wszyscy kolejni właściciele Krasnobrodu. Jednymi z pierwszych właścicieli była stara magnacka rodzina Leszczyńskich, którzy zostali posiadaczami Krasnobrodu w pierwszej połowie XVIw, około 1595r majątek został przejęty przed ród Lipskich. Dzięki nim w 1572r Krasnobród otrzymał prawa miejskie. W związku z tym, że byli oni wyznania kalwińskiego ok. 1640r pałac, w którym obecnie znajduje się Zespół Szkół przy Sanatorium, został przekształcony w zbór kalwiński. 

W 1647r majątek został wykupiony od Adama Lipskiego przez Zamoyskich. Po 1671r nastąpiła kolejna zmiana włodarza, została nim rodzina Tarnowskich, ci odsprzedali Krasnobród wraz z zespołem dworskim Mycewskim. Warto podkreślić, iż za pomoc udzieloną powstańcom styczniowym Krasnobród dekretem carskim został pozbawiony praw miejskich, które na powrót odzyskał dopiero w 1995r. Ostatnimi właścicielami Krasnobrodu w 1880r byli seniorzy rodu Fudakowskich Maria i Kazimierz. Pieczę nad majątkiem sprawowali aż do 1939r.    
  
Pierwsze wzmianki na temat wykorzystania walorów zdrojowych Krasnobrodu datują się na wiek XIX, kiedy to zostało tu założone przez Alfreda Rossego uzdrowisko przeznaczone dla pacjentów chorujących na gruźlicę, odwiedzane zarówno przez kuracjuszy krajowych, jak i zagranicznych. Jako ciekawostkę można podać, że wówczas jedną z metod leczenia tej choroby była kuracja kobylim milekiemlekiem. Jednak z powodu słabych połączeń komunikacyjnych z resztą kraju oraz problemów finansowych zakład leczniczy upadł.

Próby wskrzeszenia ośrodka podjęto przed II wojną światową; w dniu 7 lipca 1934r przy udziale Prezydenta Rzeczpospolitej Ignacego Mościckiego poświecono miejscową szkołę i Sanatorium w „Belfoncie” /położone w lesie odległym ok. 1,5 km od Podzamku/.

Atrakcje turystyczne Krasnobrodu

Barokowy kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny
Dawny klasztor Dominikanów
Muzeum Sztuki Sakralnej
Muzeum Wieńców Dożynkowych
Ptaszarnia
Pałac Leszczyńskich
Kamieniołom z basztą widokową
Cmentarz żydowski
Kaplice "Na Wodzie" i św. Rocha

Turobin



Wieś (niegdyś miasto) w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie biłgorajskim, w gminie Turobin. Wieś leży w zachodniej części Padołu Zamojskiego, nad Porem.


Współrzędne GPS:
N 50°49'38,22''
E 22°49'37,41''

Kościół pw. św. Dominika
Turobin jako osada handlowo-obronna istniał najprawdopodobniej już w XII w. Od 1420 r. – rozwijał się jako miasteczko handlowo-rzemieślnicze na prawie magdeburskim. Na początku XVII w. miasto było obwarowane i posiadało 3 bramy, w tym Szczebrzeską i Chełmską, a także 8 ulic, na których stało 162 domów. Wokół centralnie położonego rynku, rozwijały się też rolnicze przedmieścia. Na zachód od miasteczka, na kopcu Świdwińskim, przy rzece Por, ok. 1420 r. Dobrogost z Szamotuł wybudował drewniany zamek obronny, który został zniszczony prawdopodobnie podczas najazdu Tatarów w 1500 r. Ok. poł. XVI w., w pobliżu miejsca, gdzie znajdował się wcześniejszy zamek, Łukasz Górka  wybudował nowy zamek, również drewniany, posadowiony na murowanych piwnicach, z czteropiętrową wieżą. Inwentarze Turobina z lat 1568-1598 wymieniają drewniany zamek turobiński zbudowany nad stawem na kopcu, przy rzece Por. Był opasany do okoła fosą napełnioną wodą. Do zamku prowadził most na palach, obity dylami i drewniana brama zwodzona na łańcuchach. Obok bramy istniała furtka. Pierwotnie zamek był bliżej miasta, na kopcu Świdwińskim, w niedalekiej odległości od późniejszego zamku. Budowla ta została spalona częściowo w 1612 r., a następnie całkowicie zniszczona przez Kozaków w 1656 r. i już nigdy nie odbudowana. Ostatnia wzmianka o zabudowaniach zamkowych pochodzi z roku 1670, a w roku 1707 w miejscu zamku istniał już tylko dwór.
W 1430 roku wybudowano tu kościół p.w. Wszystkich Świętych i NMP. W 1509 roku pod czas najazdu Tatarów miasto zostało zniszczone przez pożar. Spłonął wówczas także kościół. Odbudowano go w 1530 roku z fundacji Łukasza Górki, kasztelana poznańskiego oraz dwóch opie kunów drugiego ze współwłaścicieli - Wincentego z Szamotuł: Piotra Tomickiego, biskupa krakowskiego oraz Andrzeja Tęczyńskiego, kasztelana krakowskiego i starostę krasnostawskiego . Do murowanego kościoła p.w. św. Dominika przeniesiono wówczas parafię rzymskokatolicką z Czernięcina. W latach 1574-1595 kościół w Turobinie został zamieniony na zbór kalwiński. Prawdopodobnie w 2 poł. XV wieku istniał w Turobinie szpital św. Łazarza, zwany podfarnym, który spłonął w 1509 roku, ale został odbudowany w 1530 roku. Utrzymywał się on z jałmużny i opłat proboszczów.
W 1510 roku ówcześni właściciele Andrzej i Wincenty Świdwowie odnowili spalone w 1509 roku podczas napadu tatarskiego przywileje na dając miastu powtórnie prawo magdeburskie. Włączono także w obręb miasta Guzową Wolę i Olszankę, a mieszkańcy otrzymali ponadto dwa wygony do wypasu bydła i szereg ogrodów na Przedmieściu Szczebrzeskim.  W 1523 roku król Zygmunt Stary pozwolił miastu na pobieranie grobelnego. W 1578 roku w mieście notowano ratusz. Od pocz. XVI wie ku zaczęli osiedlać się w mieście Żydzi. W 1564 roku było tu, według danych szacunkowych, 245 domów i 1225 mieszkańców.
W latach 20-tych XVI wieku córka Andrzeja Świdwy Katarzyna wyszła za mąż za Łukasza Górkę i wniosła mu w wianie połowę włości turo biński ej. Drugą połowę dziedziczyli: Dobrogost i Jan Świdwowie. W 1540 roku dziedziczyli: jedną połowę Andrzej Górka, a drugą Jan i Dogrogost Świdwowie. W 1559 roku Stanisław Górka odku pił drugą część od Dobrogosta Świdwy i stał się jedynym właścicielem włości turobińskiej. Nadał on miastu 15 półłanków pola z ogrodami i dwo ma łanami, a w zamian mieszkańcy zobowiązani byli do obrony miasta od nieprzyjaciół. W 1562 roku miasto uzyskało przywilej wolnego szynku dla chrześcijan, a w 1565 roku przywilej handlu zbożem. W 1565 r. Łukasz Górka zabudował Podzamcze, tj. teren pomiędzy zamkiem a starym miastem, tworząc tu nowe miasto, zwane „nowym rynkiem”. W 1578 roku Turobin otrzymał 500 mórg ziemi ornej tzw. łan Sobkowski w zamian za obo wiązek zabezpieczenia się od najazdów nieprzyja cielskich. W 1589 roku miasto otrzymało pozwole nie na wolny wrąb do lasu na własne potrzeby oraz przywilej łowienia ryb, z obowiązkiem utrzymania i reperacji grobli.
Po bezpotomnej śmierci Stanisława Górki w 1592 roku dobra odziedziczyli jego siostrzeńcy Czarnkowscy: Andrzej, Piotr, Stanisław i Jan oraz Paweł Trojanowski, ich pełnomocnik i po części dziedzic. Włość była wówczas w posiadaniu książąt słuckich Olelkowiczów, jako zastaw za po życzone przez Górkę 95 tys. złp. Książęta słuccy odstąpili zastaw Pawłowi Szczawińskiemu, a ten odsprzedał go w 1596 roku kanclerzowi Janowi Zamoyskiemu. Jednak faktyczne przejecie włości turobińskiej nastąpiło dopiero w 1601 roku. W 1581 roku był w Turobinie zbór ariański. Zbór zlikwidowano w 1596 roku i rekoncyliowano go na kościół katolicki p.w. św. Dominika. W latach 1620-23 został on gruntownie przebudowany. Obok kościoła istniała w mieście także cerkiew, o której pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1510, a jej istnienie potwierdzają źródła w latach 1510-1561 oraz przed 1620 rokiem. Zamoyscy niezbyt dbali o rozwój miasta, choć w 1618 roku przyznali mieszczanom przywilej warzenia piwa i miodu. Wspierali także rozwój rzemiosł potwierdzając przywileje cechom, lecz te uzyskały je znacznie wcześniej: kowalski w 1578 r., kuśnierski, piekarski i szewski w 1566 r. i bed narski w 1589 r.
W ramach restrykcji za udział mieszczan w po wstaniu styczniowym Turobin utracił w 1869 roku prawa miejskie. Mimo to osada dalej się rozwijała. Pod koniec XIX wieku był tu murowany ko ściół parafialny, cerkiew murowana wzniesiona w 1882 roku, synagoga, dom modlitwy, 7 chederów, dom przytułku dla kalek, szkoła początkowa, urząd gminy z kasą wkładowo-zaliczkową i ap teka. W 1883 roku osada liczyła 366 domów (15 murowanych) i 3949 mieszkańców, w tym 1548 Żydów (SGKP, wypisy, s. 400). W XVIII wieku na miejscu XVII-wiecznego cmentarza epidemicz nego założono poza miastem cmentarz grzebalny użytkowany do dziś. 

Sąsiadka

To mała wieś leżąca w okolicach Szczebrzeszyna i Radecznicy. Położona jest na zachodnim skraju gminy Sułów, nad rzeką Gorajec, na pograniczu Roztocza.



Z pozoru zwykła miejscowość posiada całkiem interesującą historią. Zaraz za ostatnimi domami wznosi się grodzisko wczesnośredniowieczne – pozostałość po jednym z Grodów Czerwieńskich. Grody te powstawały w X i XI wieku i wchodziły w skład pogranicza Polski i Rusi przy ważnych międzynarodowych szlakach komunikacyjnych. Posiadały one duże znaczenie gospodarcze i militarne.

Dzięki długoletnim badaniom archeologicznym gród w Sąsiadce jest jednym z najdokładniej przebadanych grodzisk na Zamojszczyźnie. Badania rozpoczęte w 1936 roku przez W. Antonowicza i Z. Wartołowską z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego przerwano na okres II wojny światowej i wznowiono w latach 1946 – 1957 przez Z. Wartołowską. Każdy dzień badań przynosił niezwykłe wyniki, które pozwoliły, w oparciu o źródła pisane, odtworzyć historię grodu, ustalić jego rozplanowanie, funkcję i ukazać życie jego dawnych mieszkańców.

Gród miał trzy fazy istnienia. Zostało to ustalone na podstawie badań archeologicznych. Po przekopaniu jednego z wałów stwierdzono bowiem, że fortyfikacje były trzykrotnie wznoszone i trzy razy ulegały zniszczeniu.

Założycielem grodu był Jarosław Mądry – książe ruski, który dla obrony granicy Polski z Rusią, w miejscu starej IX-wiecznej osady w latach 1034-1039 wybudował gród Sutiejsk. Stosunki Polski z Rusią w tym okresie były wrogie aż do roku 1039, kiedy to Kazimierz Odnowiciel ożenił się z siostrą Jarosława Mądrego Dobrochną rozpoczynając okres względnego pokoju. Gród został zdobyty przez Bolesława Śmiałego w 1069 roku podczas wyprawy kijowskiej i pozostał już pod władzą króla polskiego. W czasie wyprawy Bolesława Śmiałego na Ruś w 1069 roku gród został zniszczony. Bolesław Śmiały odbudowując gród odbudował wały i udoskonalił fortyfikacje. W wale znajdowała się brama wjazdowa do grodu centralnego, przy której zbudowano drewnianą wieżę. W czasie drugiej fazy Sutiejsk staje się ważnym grodem nie tylko obronnym, ale i handlowym.

Kupcy podążający z zachodu na Ruś i z Rusi na zachód zatrzymywali się w Sutiejsku i tu dokonywali transakcji o czym świadczą między innymi znalezione przedmioty pochodzenia ruskiego. Rozwijający się handel nadaje mu charakter miejski. Odtąd nikt nie mógł tędy przejechać bez wiedzy i pozwolenia drużyny broniącej grodu. Wiele wzmianek z XI i XII wieku mówi o zjazdach i układach polsko-ruskich zawieranych właśnie w Sutiejsku.

Między rokiem 1086 a 1097 Polacy oddali gród Rusinom. Wygnany z Księstwa Włodzimierskiego książe Dawid Igorowicz wracając na Ruś zajął Sutiejsk wraz z Grodami Czerwieńskimi. O pobycie Dawida Igorowicza w Sutiejsku świadczy pięć ołowianych pieczęci księcia, znalezionych podczas prac wykopaliskowych na grodzisku.

Królowie polscy byli stale zainteresowani Grodami Czerwieńskimi i Sutiejskiem. Bolesław Krzywousty w 1121 roku po wyprawie interwencyjnej na Czerwień i Włodzimierz przyłączył ponownie Sutiejsk do Polski. Ten silny gród został wówczas zniszczony. Odbudowano go ponownie, tym razem po raz ostatni. Dodatkowy wał powstał właśnie w tej to znaczy trzeciej fazie istnienia grodu. Bolesław Krzywousty wykorzystał gród jako wojenną bazę przeciw Rusinom.

Gród wraz z otoczeniem zajmował powierzchnię 21 hektarów. Racjonalne rozplanowanie, konstrukcja wałów i połączenie z zewnętrznym światem świadczy o dobrej organizacji życia w grodzie. Wyodrębnione zostały trzy części grodu – wewnętrzna otoczona wałem tak zwany gródek o średnicy około 20 metrów, siedziba księcia, w części drugiej, o powierzchni 16 tys. m² koncentrowało się życie gospodarcze, część trzecia oprócz funkcji obronnej spełniała również zadanie osłaniania dojścia do grodu. Na terenie grodu znaleziono wiele cennych dla nauki przedmiotów świadczących o zainteresowaniach, możliwościach i poziomie życia jego mieszkańców. Należą do nich: narzędzia do obróbki drzewa, zdobione naczynia gliniane, elementy uzbrojenia, miecze, ostrogi, fragmenty przedmiotów codziennego użytku, naczyń, biżuterii. Ludność grodu zajmowała się rolnictwem, rybołówstwem, myślistwem, rzemiosłem. Wskazują na to odnalezione przedmioty. W jednej z chat znaleziono przedmioty, które pozwalają stwierdzić, że rozwijało się tu także rzemiosło jubilerskie.

Będąc w Sąsiadce możemy zobaczyć wspaniale zachowane wały dochodzące do 6 metrów wysokości. Do dzisiaj zostały ślady trzech wałów. Najmniejszy wał wewnętrzny, całkowicie zresztą zachowany, o 132 metrach obwodu i dwóch przerwach od północno-wschodniej i południowo-zachodniej strony, ma kształt prawie koła. Wewnątrz wału, w północnej części, znajduje się owalne zagłębienie o 22 metrach obwodu, zwane przez ludzi donicą. Od południowo-wschodniej strony wału wybiega drugi wał. Z wału trzeciego pozostały tylko dwa fragmenty. Dłuższa, północno-wschodnia część ciągnie się 156 metrów malejąc coraz bardziej, aż wreszcie zupełnie opada.

Podczas wyprawy księcia włodzimierskiego Romana w 1205 roku przeciw książętom polskim gród Sutiejsk został zniszczony. Wówczas grodu już nie odbudowano. W 1217 roku Grody Czerwieńskie wraz z Sutiejskiem zajął książe Rusi Halicko, Włodzimierskiej Daniel syn Romana. W 1241 roku Mongołowie pod dowództwem Batu – Chana, wnuka słynnego Czingis-Chana po opanowaniu Rusi, najechali na Polskę niszcząc niektóre Grody Czerwieńskie i Sutiejsk. Zmieniła się granica polsko - ruska, przesuwając się na wschód. Stracił znaczenie szlak handlowy biegnący przez Sutiejsk. Towary wędrowały teraz z Halicza przez Przemyśl i Kraków. Gród w Sutiejsku nie był już nikomu potrzebny tak jak przedtem. W porównaniu do innych grodów Sutiejsk nie istniał długo bo około 250 lat.

Wieś Sąsiadka po odzyskaniu przez Kazimierza Wielkiego Grodów Czerwieńskich i innych ziem stała się własnością Dymitra z Goraja. Dymitr w końcu XIV wieku podarował wieś Smogorzewskim - Latyczyńskim. W 1445 roku jej właścicielami byli Bertold i Zygmunt Latyczyńscy. W XVI wieku jej właścicielami stają się Tarnowscy od których w 1530 roku kupuje ją Jan Sarnicki, burgrabia turobiński. W 1605 roku Sąsiadkę kupują Zamojscy i włączają ją do dóbr ordynacji. W XVIII wieku, w wyniku trzech zaborów Polska zniknęła z mapy Europy na 123 lata, podzielona między trzy państwa: Rosję, Prusy i Austrię. Sąsiadka znalazła się początkowo w zaborze austriackim, później weszła w skład zaboru rosyjskiego, w którym pozostała aż do odzyskania niepodległości w 1918 roku. Takie były dzieje Sutiejska/Sąsiadki odtworzone na podstawie nielicznych wzmianek źródłowych, historii stosunków polsko - ruskich i w wyniku badań archeologicznych.
 [źródło: art. znaleziony w sieci autorstwa Iwony ZWOLAK] 

Znaczną część obszaru Wyżyny Lubelskiej budują pokrywy lessowe, które tworzyły się około 125 - 70 tysięcy lat temu w czasie ostatniego zlodowacenia. Less jest skałą pochodzenia eolicznego o barwie przeważnie żółtej, złożoną z bardzo drobnego (średnicy 0,06-0,01 mm ) pyłu kwarcowego (60-70%) i węglanu wapnia (10-30%), niewarstwowaną i porowatą (porowatość około 60%). Lessy są bardzo podatne na rozmywanie (np. przez wody opadowe), wskutek czego na obszarach ich występowania rozwijają się często malownicze formy morfologiczne, jakimi są wąwozy lessowe.

Wąwóz w Sąsiadce jest jednym z wielu rozcinających pokrywy lessowe w okolicach Szczebrzeszyna. Jest znaną od lat atrakcją turystyczną tego regionu. Wylot tego długiego na około 200 metrów wąwozu znajduje się w centrum wsi Sąsiadka, w północnej części tzw. Guza Szczebrzeszyńskiego. Wzgórze to zbudowane jest z margli wieku mastrychckiego, przykrytych miejscami płatami gliny zwałowej (plejstocen) na których zalegają osady lessowe, w których rozwinięty jest wspomniany wąwóz. Dochodzi on ku północy do tarasu zalewowego doliny rzeki Por

Pokrywa lessowa, która osiąga tu kilkanaście metrów miąższości, odsłania się w zboczach wąwozu. Jak wynika z przeprowadzonych badañ geologicznych, w wąwozie występują dwa poziomy lessów, przedzielone prawie dwumetrową warstwą zawierającą kopalne gleby. Seria starsza, odsłaniająca się w początkowej (licząc od wylotu w ż wozu) części, to osady lessowe solifukcyjne. W szarożółtych utworach o różnej zawartości węglanu wapnia stwierdzono obecność długich soczewek i warstewek materiału pylastego i mułkowego; często zaburzonych (powyciskanych), ze strukturami spływowymi. Na tych lessach zalegają lessy gliniaste, bezwapniste i przeważnie masywne, rdzawe w różnych odcieniach. W tym poziomie można dostrzec słabo widoczne w ścianie drobne kliny mrozowe.

I na koniec ciekawostka :D
Przy wlocie wąwozu znajduje się...... hmmmm.... "miejsce użyteczności publicznej" ?????
Wychodek z widokiem na wąwóz :)