Dojeżdżając do Sulejowa od strony Piotrkowa Trybunalskiego po około 2 kilometrach od granicy miasta, trzeba skręcić w lewo według drogowskazu na dzielnicę Podklasztorze. Za chwilę po lewej stronie ukaże się opactwo w całej okazałości.
Współrzędne obiektu:
19.8784 E
51.3654 N
Zespół klasztorny opactwa cysterskiego w Sulejowie – położony w Podklasztorzu (obecnie dzielnica Sulejowa) jeden z najlepiej zachowanych zespołów cysterskich w Polsce, będący zabytkiem architektury romańskiej. Najistotniejszymi zachowanymi jego elementami są:
* Kościół św. Tomasza Kantuaryjskiego – trójnawowa bazylika z transeptem. Jako zakończenie budowy przyjmowana jest data konsekracji kościoła, rok 1232. Bryła kościoła zachowała się w nienaruszonym układzie. Front kościoła zdobi romański portal i rozeta. Wyposażenie świątyni pochodzi z okresu baroku i rokoka.
* Skrzydło wschodnie klasztoru, jego jedyna zachowana część, w której obecnie znajduje się muzeum. W skrzydle tym zachował się także późnoromański kapitularz i gotyckie krużganki. Sklepienie kapitularza opiera się na jednej kolumnie, umieszczonej w środku pomieszczenia. Skrzydło południowe, pochodzące z XVI wieku, jest w ruinie. Dawniej trzy skrzydła klasztoru i kościół otaczały wirydarz.
Po raz pierwszy Sulejów wymieniany jest w źródłach w roku 1145 jako osada książęca z komorą celną na skrzyżowaniu szlaków handlowych z Kazimierza Dolnego do Wielkopolski, oraz znad morza na tereny dzisiejszych Węgier. W roku 1176 Kazimierz Sprawiedliwy przekazał część ziem w pobliżu wsi Zakonowi Cystersów i ufundował tam opactwo. Pierwsi mnisi przybyli do Sulejowa w roku 1177 z Marimond we Francji. Razem z nimi przywędrował kult zmarłego śmiercią męczeńską angielskiego świętego Tomasza Kanterberyjskiego. Zakon ten należał do najbogatszych w tej części Europy, a dzięki przywilejom zyskał bardzo wysoką pozycję. Wszystko to pozwoliło na zbudowanie na brzegu Pilicy okazałego klasztoru. Na początku mnisi zbudowali tzw. oratorium, czyli prowizoryczną świątynię, która w latach 1213-1232 została rozbudowana w trójnawowy kościół p.w. Najświętszej Marii Panny i św. Tomasza Kanterberyjskiego. Zaraz potem zaczęto budować skrzydło wschodnie, mieszczące m.in. dormitorium, archiwum, oraz wydzieloną celę opata. Niestety skrzydło to zostało niedługo potem zniszczone podczas najazdu Tatarów.
Prawdopodobnie pod koniec XIV wieku zaczęto budować zespół umocnień wokół klasztoru. Najpierw wzniesiono Wieżę Opacką i Wieżę Mauretańską wraz z dochodzącymi do nich odcinkami muru tworzącymi południowy fragment obwodu, a także nie zachowany do naszych czasów zamykający go od północy mur kurtynowy. Wzniesiono również: owczarnię i słodownię, oraz tzw. składzik. Rozbudowywanie opactwa trwało do początków XVI wieku, a w międzyczasie w roku 1431 Tatarzy napadli po raz drugi. Zbudowano wtedy dwie wieże bramne: Krakowską i Rycerską, oraz wieże: Muzyczną i Attykową. Około roku 1350 skończono budowę skrzydła południowego, a później do niego dostawiono skrzydło zachodnie. W 1584 roku przeniesiono z zamku w Rawie Mazowieckiej do Sulejowa skarbiec wojsk kwarcianych. W czasie tym dokonano niewielkich poprawek w budynkach opactwa, zlikwidowano m.in. pierwotny przejazd w wieży bramnej. na przełomie wieków XVI i XVII wybudowano Pałac Opacki w południowej części założenia, do wieży opackiej dostawiono arsenał, a do owczarni przybudówkę, którą zaadoptowano na skład (teraz mieści się w niej plebania).
W wieku XVIII opactwo straciło swe znaczenie obronne z racji rozwinięcia sztuki wojennej. Na skutek tego część budynków rozebrano, a inne zaadoptowano na pomieszczenia gospodarcze. W roku 1790 wybuchł pożar, który zniszczył w części zabudowania klasztorne. Całkowita odbudowa założenia nie dobiegła końca z powodu likwidacji zakonu i przejścia mienia w ręce skarbu państwa w roku 1819. Kolejny pożar w roku 1847 zniszczył zniszczył dach kościoła, klasztoru, oraz pałac opata. Niedługo potem rozebrano pałac i klasztor wraz z częścią budynków w północnej i wschodniej części założenia.
Powolną odbudowę opactwa datuje się na rok 1923, kiedy powtórnie spłonął dach kościoła. Rekonstrukcja założenia przed wojną koncentrowała się wokół kościoła i arsenału. Prace kontynuowano w latach 1946-1949. W 1953 roku dawny składzik przejął funkcję plebani po jej pożarze. Największe prace remontowe prowadzono w latach 1973-1986, kiedy to odbudowano budynki gospodarcze w części północnej, a także zabezpieczono zachowane inne zabudowania, jak fragmenty młyna i pałacu opata. Kolejne prace konserwatorskie rozpoczęto w roku 1986.
Obecnie najstarszym elementem założenia jest romański kościół p.w. Najświętszej Marii Panny i św. Tomasza Kanterberyjskiego. Zbudowany z kamienia, a w niewielkim stopniu wykończony cegłą. Powstał on przed rokiem 1232, a dziś możemy go oglądać w niemal niezmienionej formie z portalem głównym i rozetą na fasadzie zachodniej. Pierwotnie istniały jeszcze wejścia do naw bocznych, jednak zostały one zamurowane, a północne uznawane jest za relikt XII-wiecznego oratorium.
Od południa do kościoła przylega wschodnie, najlepiej zachowane i najstarsze skrzydło klasztoru. Po pożarze w 1847 roku i przebudowie w 1858 ocalała jego północna część (kapitularz z pięknym sklepieniem krzyżowo-żebrowym i fragmentem gotyckiego krużganka z XV wieku). Dziś w kapitularzu mieści się muzeum. Skrzydło zachodnie i południowe (zrekonstruowana ściana) zachowały się w stanie trwałej ruiny.
W północnej części zachował się dobrze utrzymany obwód obronny złożony z trzech odcinków: między dawną Bramą Rycerską>, a Wieżą attykową, między Wieżą Attykową a nadbudowaną barokowym hełmem Wieżą krakowską, oraz między wieżami: Krakowską i Muzyczną.
Zachowały się też ruiny Pałacu Opackiego w postaci zrekonstruowanej ściany i zagruzowanych piwnic. Do pałacu od zachodu przylegała latryna oraz skrzydło klasztorne (dziś w ruinie), a od północy sąsiadował z nim arsenał, dobudowany do Wieży Opackiej (z charakterystycznymi hurdycjami) na przełomie XVI i XVII stulecia.
Po likwidacji zakonu arsenał pełnił funkcje mieszkalne, a od roku 1922 mieściła się w nim szkoła. Obecnie stoi pusty i czeka na konserwacje, która przywróci mu dawny wygląd po XIX-wiecznych przebudowach.
W najmłodszej części budynków gospodarczych (od wschodu i północy) mieści się dziś hotel. Część ta została rozebrana w XIX wieku, a jej rekonstrukcji dokonano w latach 1973-1981.
Dawne podanie głosi, że na miejscu dzisiejszego klasztoru szumiała odwieczna puszcza, pełna tajemniczych trzęsawisk, jezior, dzikiego ptactwa i zwierza. Nikt nie zaglądał w jej ostępy. Jednego razu Książę Kazimierz Sprawiedliwy zapędził się tu na łowy ze swoją drużyną. Ujrzawszy jelenia, bez namysłu pogonił za nim. Jednak zwierz zaczął się szybko oddalać zostawiając myśliwca daleko od reszty dworu, aż nagle zniknął za rozległym dębem. Książę pobłądził.
Nadciągała burza... Strugi deszczu padały na rozpaloną skroń myśliwca. Pioruny napełniały puszczę trwogą. Kazimierz stał bezradny i w modlitwie szukał pocieszenia. Nagle jego wzrok oślepiła jasność i usłyszał słowa: "Zbuduj w tym miejscu kościół, a doprowadzę Cię do sług Twoich". Słysząc wolę Bożą, książę upadł na ziemię i przyrzekł gorliwie wykonać polecenie Opatrzności.
Gdy wstał, ujrzał jasność na niebie, a po swoich bokach dwanaście ogromnych lwów. Wstrząsnęło nim przerażenie, lecz w tym momencie usłyszał słowa: "Nie lękaj się! - ta jasność i lwy - stróże Twoi, wyprowadzą Cię stąd". Tak się też stało. Książę powrócił szczęśliwie do swojej drużyny i oznajmił jej wolę Bożą. Zaniechano łowów, a nazajutrz orszak książęcy udał się na miejsce cudownego objawienia. Książę Kazimierz Sprawiedliwy słowa danego Bogu dotrzymał i na miejscu swego ocalenia kazał wybudować kościół, umieszczając w nim dwanaście pięknie w drzewie wyrzeźbionych lwów. (spisano wg przewodnika z 1938r.)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz