Przemyśl

Przemyśl – miasto w województwie podkarpackim nad Sanem. Zaparkować można albo na góze, tuż przy zamku albo na dole na parkingu na starówce.

Przemyśl na mapie google

Współrzędne GPS:

    N 49°46'47,66''

    E 22°45'56,71''

Zamek Kazimierzowski należy do najbardziej znanych zabytków miasta. Znajduje się on  na Wzgórzu Zamkowym o powierzchni 1 ha , które  wznosi się  na wysokość  270 m npm. i jest ze wszystkich  stron zakończone stromymi zboczami. Wzgórze to wzięło  swą nazwę od wzniesionego tutaj po roku 1340, za panowania Kazimierza Wielkiego,  murowanego zamku w stylu gotyckim, z którego zachowała się do dzisiaj jedynie ostrołukowa brama wjazdowa. 

Natomiast wcześniej istniały w tym miejscu najprawdopodobniej jedynie obiekty sakralne, gdyż podczas prac wykopaliskowych prowadzonych od roku 1957 odkryto na Wzgórzu Zamkowym (na dziedzińcu Zamku Kazimierzowskiego)  relikty architektury sakralnej : preromańską rotundę i monasterium (klasztor) - IX wiek - mylnie określaną jako pallatium oraz romańską bazylikę trzynawową - X wiek - mylnie określana cerkwią.

 Obecnie można oglądać zrekonstruowany zarys fundamentów rotundy  o średnicy 11 m i klasztoru w kształcie prostokąta o wymiarach 15x32 m. Odkryte fundamenty bazyliki romańskiej znajdowały się  na niżej położonym, w stosunku do monasterium i rotundy , tarasie i są one niestety w chwili obecnej przysypane kilkumetrową warstwą ziemi. Pozostałości po bazylice w postaci  ciosów kamiennych są  wyeksponowane na zrekonstruowanym zarysie murów monasterium w postaci luźno ułożonych fragmentów.  Choć niektórzy badacze  właśnie na Wzgórzu Zamkowym  nadal lokują  najstarszy przemyski gród , to  jego śladów  należy   szukać raczej na Wzgórzu Trzech Krzyży . Świadczyć o tym mogą przetrwałe w tej okolicy  do dnia dzisiejszego potężne wały ziemne i fosy z wieloczłonowego grodu  o powierzchni ponad 10 ha jak i ten fakt, że  zarówno w starych dokumentach jak i w tradycji ustnej  przetrwała nazwa  Stare Zamczysko , którą dawniej określano ten rejon.

Murowany zamek w stylu gotyckim, który został wzniesiony po roku 1340 na Wzgórzu Zamkowym  był w swej późniejszej historii wielokrotnie przebudowywany. Większe prace budowlane przeprowadzali tu starostowie; Piotr Kmita (1514—1553) i Marcin Krasicki (1612—1633) .  Z polecenia Krasickiego pracami na Zamku kierował Galeazzo Appiani ,który w tym czasie budował dla niego zamek w Krasiczynie (z tego okresu pochodzą miedzy innymi  renesansowe attyki zwieńczające baszty ). W XVII w. sejmiki ziemskie i sejm uchwalały pewne kwoty na naprawę i wyposażenie Zamku przemyskiego. Starosta Marcin Kącki w 1678 r. urządził na Zamku cekhaus (zbrojownię) dla całej ziemi. W XVII i XVIII w. zamek przemyski wymieniany jest jako zamek warowny murowany i zbrojownia królewska w rzędzie takich warowni, jak Lwów, Kamieniec Podolski czy inne. W XVI i XVII w., w czasie wojen kozackich, tureckich, wołoskich i szwedzkich wytrzymał Przemyśl nie jedno oblężenie, z tych najlepiej znane w 1648/49 i 1656 r.

Źródła z XVI w. (1553—1568) szczegółowo opisują wygląd Zamku i jego wyposażenie. Składał się on z dwu członów. Przygródek z dwoma basztami drewnianymi otoczony był wałami oraz palisadą i stanowił pomocniczy punkt obronny, gdyż służył głównie na pomieszczenie dla służby, koni, bydła, warsztatów rzemieślniczych (puszkarz, kołodziej;. Właściwą twierdzą był zamek czyli dziedziniec otoczony murami umocniony  5 basztami ( 4 narożnymi i basztą z bramą wjazdową), oddzielony fosą i drzwiami żelaznymi i drewnianymi od przygródka. Przez fosę przerzucano z zamku most zwodzony. 

Wszystkie pomieszczenia zamkowe były celowo wyzyskane w czasie pokoju. W jednej z baszt mieściło się archiwum (akta sądowe i innej, w drugiej, pomocnej i podpiwniczonej było w lochu więzienie dla złoczyńców, a w innych izbach magazynowano broń. W trzeciej baszcie, nie podpiwniczonej, na dwu sklepach (kondygnacjach; znajdował się arsenał zamkowy: w pierwszej przechowywano proch strzelniczy, w drugiej broń, hakownice, rusznice, oszczepy itp. Jedna z baszt, nazywana „biskupią", służyła w razie napadu wroga za schronienie dla rzymsko-katolickiego biskupa i kapituły przemyskiej. Prócz normalnej drogi kołowej, która na górę zamkową wiodła od zachodu (od ul. Królowej Jadwigi czy ul. Piotra Kmity), istniała też w drewnianej baszcie  przygródka od strony południowo-zachodniej mała furtka. Ułatwiała ona wejście do zamku pieszym ścieżką przez furtkę zamkową, wybitą w murach miejskich obok szkoły katedralnej .

 Na dziedzińcu zamkowym znajdowały się specjalne pomieszczenia (domiar na sądy ziemskie, mieszkanie dla starosty i podstarościego, rezydencje królewskie. Jeszcze w 1835 roku Wzgórze Zamkowe było zupełnie pozbawione drzew i krzewów , celem utrudnienia nieprzyjacielowi dostępu do zamku. U podnóża zamku, gdzie dzisiaj jest park miejski, znajdowały się starościńskie ogrody warzywne, winnice (sad) , łąki, a z tyłu sadzawki, kamieniołomy.

 Na zamku przemyskim przebywali przejazdem i okresowo między innymi Kazimierz Wielki, Władysław Opolczyk, Władysław Jagiełło z Jadwigą , Kazimierz Jagiellończyk (w 1485 r), Jan Olbracht (w 1487 r), Stefan Batory (w 1578 r), Zygmunt III (w 1608 r), Władysław IV (1641 r), Jan III , August II, a w latach 1556 i 1560  Katarzyna i Anna Jagiellonka, siostry króla Zygmunta Augusta.

 Z ziemią przemyską była związana godność kasztelana i starosty przemyskiego . Między innymi piastowali tę godność późniejsi królowie Polski : książę Michał Korybut Wiśniowiecki w roku 1659 i książę Stanisław August Poniatowski , który w latach 1759-1762 jako jeden z ostatnich starostów przemyskich odnawiał zamek .

 Po zajęciu Przemyśla przez Austriaków w roku 1774 zrównano z ziemią mury obronne miasta a w niszczejącym  zamku miano urządzić więzienie, ale ostatecznie wykorzystano go na koszary i magazyny. W 1842 roku na wzgórzu zostaje założony park miejski, a przy niwelacji terenu zniszczono prawdopodobnie pozostałe części przygródka.

Po oddaniu zamku przez rząd austriacki miastu, był on restaurowany w latach 1865—1867 i później także w 1912.  

Znalazło w nim od 1884 r. pomieszczenie Przemyskie Towarzystwo Dramatyczne "Fredreum", będące najstarszym teatrem amatorskim w Polsce. 

W latach I wojny światowej na zamku przebywali jeńcy rosyjscy w liczbie 2000. Od 1916 roku zabudowania zamkowe przejęło ponownie Towarzystwo Dramatyczne im. A.Fredry , wykorzystując te pomieszczenia na cele teatralne do czasu rozpoczęcia remontu. 

Obecnie Zamek Kazimierzowski wraz z dziedzińcem zajmuje czworokątny obszar o powierzchni około 0,5 ha. Od strony północno -zachodniej znajduje się brama wjazdowa z budynkiem bramnym , a od północnego wschodu część skrzydła z dwoma basztami w narożach (północna i wschodnia).

 Na placu przed zamkiem umieszczono   polodowcowy głaz erratyczny dla uczczenia twórców Konstytucji 3 Maja , przy którym miały miejsce w okresie niewoli i odbywają się obecnie manifestacje patriotyczne.

Przemyśl to najstarsze miasto regionu i jedno z najstarszych miast Polski. Pierwsze wzmianki źródłowe dotyczące Przemyśla to przede wszystkim świadectwo tzw. Powieści dorocznej pod rokiem 6489 (981) o odebraniu Lachom Przemyśla, Czerwienia i innych grodów przez Włodzimierza Wielkiego "w sem że letie". We wczesnym średniowieczu jeden z historycznych Grodów Czerwieńskich, przedmiot nieustannej rywalizacji ze strony Polski, Rusi i Węgier. Następnie m.in. część Rusi Halickiej, a także stolica niezależnego księstwa. Po 1344 stolica rozległej Ziemi Przemyskiej. Po I rozbiorze Polski w zaborze austriackim, w okresie autonomii galicyjskiej jedno z najważniejszych miast Galicji, przekształcony w trzecią co do wielkości twierdzę w Europie (Twierdza Przemyśl) z olbrzymim garnizonem wojskowym. W latach 1920 - 1939 w województwie lwowskim, w latach 1945 - 1975 w województwie rzeszowskim, w latach 1975 - 1998 stolica województwa przemyskiego. Siedziba starosty powiatu przemyskiego, a także powiat grodzki. Siedziba dwóch metropolii kościelnych - obrządku rzymskokatolickiego i greckokatolickiego.

Do czasu II wojny światowej był także ważnym siedliskiem ludności żydowskiej, która stanowiła według spisu z 1931 29,5% ludności miasta i posiadała 4 synagogi (dwie zlokalizowane w starej dzielnicy żydowskiej (okolice Rybiego Placu) nie istnieją, kolejna, na ul. Słowackiego, pełni obecnie funkcję biblioteki publicznej, synagoga zasańska jest w tej chwili opuszczona w stanie ruiny)- było to pierwsze udokumentowane osadnictwo Żydów na ziemiach polskich, datowane według Jehudy ha Kohena, żydowskiego uczonego, na 1085.

Jesienią 1944 r. władze radzieckie założyły w mieście Obóz Przejściowy NKWD nr 49 dla żołnierzy AK i innych przeciwników okupacji sowieckiej. Najczęściej wywożono stąd jeńców do m. Borowicze lub do więzienia na Zamku w Rzeszowie, a także do obozów na Syberii. Represje względem żołnierzy AK trwały do października 1956.

Co warto w Przemyślu jeszcze zobaczyć?!

W Przemyślu znajduje się największa liczba obiektów zabytkowych na obszarze województwie podkarpackiego oraz jedna z największych w skali ogólnopolskiej. Swoją siedzibę ma tutaj Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków.

Zamki, pałace i dworki
Zamek Kazimierzowski
Pałac Lubomirskich
Pałac Biskupów Greckokatolickich
dworek Stanisława Orzechowskiego

Kościoły i klasztory
Archikatedra rzymskokatolicka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela
Kościół św. Marii Magdaleny i klasztor oo. franciszkanów
Kościół św. Teresy i klasztor oo. Karmelitów
Kościół św. Antoniego Padewskiego i klasztor oo. franciszkanów reformatów
Kościół Świętej Trójcy i klasztor ss. benedyktynek
Kościół św. Józefa (oo. Salezjanie)
Kościół i klasztor ss. karmelitanek bosych
budynek dawnego klasztoru oo. dominikanów z Bramą Rycerską
budynek dawnego klasztoru ss. dominikanek
budynek dawnego klasztoru oo. bonifratrów

Cerkwie i klasztory
Archikatedra bizantyjsko-ukraińska pw. św. Jana Chrzciciela
Cerkiew bizantyjsko-ukraińska Matki Bożej Bolesnej i klasztor oo. Bazylianów
Cerkiew prawosławna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny
budynek dawnego Greckokatolickiego Seminarium Duchownego

Synagogi
Nowa Synagoga
Synagoga Zasańska
Najstarsza Synagoga - nieistniejąca
Stara Synagoga - nieistniejąca
Synagoga Tempel - nieistniejąca

Budynki użyteczności publicznej
gmachy Urzędu Miejskiego i Urzędu Wojewódzkiego
zabytkowa zabudowa Rynku
Dworzec kolejowy
Wieża Zegarowa - Muzeum Dzwonów i Fajek
Dom Robotniczy - Wyższa Szkoła Prawa i Administracji
ratusz - nieistniejący
założenie urbanistyczne w dzielnicy Zasanie - ul. Długosza, Grunwaldzka i pl. Konstytucji
wille: "Marya" przy Słowackiego 27, Poniatowskiego 25 (Zasanie)

Architektura militarna i obronna
fragmenty murów obronnych miasta
forty Twierdzy Przemyśl
bunkry Linii Mołotowa

Cmentarze
zabytkowe nagrobki na Cmentarzu Głównym
Nowy cmentarz żydowski
Stary cmentarz żydowski - nieistniejący
Cmentarz Wojskowy
zespół 4 cmentarzy wojennych z I wojny światowej
Cmentarz Żołnierzy Niemieckich z Wehrmachtu
Ukraiński Cmentarz Wojenny

Pozostałości preromańskie i romańskie
preromańska rotunda - relikty na Wzgórzu Zamkowym, IX w.
preromańskie monasterium na Wzgórzu Zamkowym, IX w.
romańska bazylika trzynawowa, X w.
palatium książęce, X w.

Inne
Kopiec Tatarski
Pomnik Orląt Przemyskich
Pomnik Adama Mickiewicza w Przemyślu

Muzea
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej
Muzeum Dzwonów i Fajek
Muzeum Historii Miasta Przemyśla
Muzeum Archidiecezjalne im. św. Józefa Sebastiana Pelczara
Muzeum Twierdzy Przemyśl: Fort VIII "Łętownia" i Fort VII 1/2 "Tarnawce" w Ostrowie
Muzeum II Wojny Światowej - prywatne