Łódź

Do Łodzi zajechaliśmy żeby odpocząć i odstresować się spacerem po Piotrkowskiej. Łódź – miasto wojewódzkie w środkowej Polsce, położone na Wzniesieniach Łódzkich, na dziale wodnym I rzędu Wisły i Odry. Przejściowa siedziba władz państwowych w 1945 roku. Siedziba władz województwa łódzkiego oraz powiatu łódzkiego wschodniego. Ośrodek akademicki (6 uczelni państwowych oraz 20 prywatnych), a także kulturalny. Sześć kilometrów od centrum Łodzi znajduje się Międzynarodowy Port Lotniczy Łódź im. Władysława Reymonta.

Łódź na mapie google

Łódź rolnicza

Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1337 r. (wieś Łodzia); prawa miejskie nadane w Przedborzu nad Pilicą w 1423 r., a wraz z nimi pozwolenie na organizowanie targów. Do końca XVII w. Łódź rozwijała się jako małe miasteczko rolnicze, będące własnością biskupstwa włocławskiego. Stała się ona wtedy lokalnym ośrodkiem handlowym oraz rzemieślniczym. Mieściło się tu osiem młynów oraz warsztaty kołodziejów, bednarzy, szewców, cieśli i rzeźników.

W szczytowym okresie rozwoju "Łodzi rolniczej" na początku XVI w., miasteczko liczy ok. 700 mieszkańców. Okres najazdów szwedzkich w połowie XVII w. doprowadził do upadku i częściowego wyludnienia. W 1739 r. w Łodzi mieszkało raptem 97 rodzin. W 1777 r. Łódź liczyła 265 mieszkańców, a w mieście stało 66 domów. Do II rozbioru Polski Łódź znajdowała się w województwie łęczyckim.

Po II rozbiorze Polski w 1793 r. Łódź trafia do zaboru pruskiego. W tym czasie liczyła jedynie 250 mieszkańców, a obszar zabudowany obejmuje obecne Stare Miasto. W 1798 roku, wskutek sekularyzacji dóbr kościelnych, stała się miastem rządowym. Od 1807 roku należała do Księstwa Warszawskiego, od 1815 do Królestwa Polskiego.

Łódź przemysłowa

W 1820 r. decyzją władz rządowych nastąpiło włączenie Łodzi do grona osad przemysłowych i przeznaczenie jej roli ośrodka tkackiego i sukienniczego. Do Łodzi przybywali głównie niemieckojęzyczni tkacze z Wielkopolski, Śląska, Saksonii, Czech, Brandenburgii i Moraw. Rejony te posiadały długą tradycję rzemiosła tkackiego, która jednak powoli chyliła się ku upadkowi wskutek procesów industrializacji, jak i utraty rynków zbytu związanej z nowym podziałem politycznym Europy po 1815 r. Aby sprostać potrzebom osadników, władze miejskie – w latach 1821-1823 – rozplanowały i wytyczyły osadę sukienniczą Nowe Miasto.

Ulokowano ją na południe od istniejącego Starego Miasta, a najważniejszym jej elementem był centralnie położony, ośmioboczny rynek, z czterema wylotowymi ulicami na jego osiach (dzisiejszy plac Wolności). W latach 1824-1827 wytyczono kolejną osadę – Łódka, położoną na południe od Nowego Miasta, wzdłuż osi, którą stanowiła ulica Piotrkowska. Nastąpił gwałtowny rozwój Łodzi i przeobrażenie jej w ciągu kilkudziesięciu lat z małej mieściny (liczącej w 1830 r. 4 tys., a w 1865 r. 40 tys.) w przemysłową metropolię z 300 tys. mieszkańców w 1900 r. i 500 tys. w ;1914 r.

Łódź wielkoprzemysłowaNa początku okresu "Łodzi wielkoprzemysłowej" powstały wielkie manufaktury, m.in. kompleks fabryczny Ludwika Geyera, rozwijający się od 1828 r. – z pierwszą na terenach Królestwa Polskiego maszyną parową (1839 – znany dziś jako Biała Fabryka. W latach 30. XIX w. było to największe przedsiębiorstwo przemysłowe w Królestwie Polskim. Łódź eksportowała swoje wyroby głównie do Rosji i Chin.

Okres po upadku powstania listopadowego (1831) przyniósł bariery celne i pewną stagnację. Kolejny okres koniunktury napędził w drugiej połowie XIX w. rozwój rynku wewnętrznego, otwarcie w 1865 r. linii kolejowej Fabryczno-Łódzkiej do Koluszek na trasie kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, napływ taniej siły roboczej (po uwłaszczeniu chłopstwa) i ponowne otwarcie eksportu po zniesieniu przez Rosję granicy celnej w 1851 r., oraz wprowadzenie w 1877 r. tzw. złotych ceł na granicy Cesarstwa Rosyjskiego. W tym czasie rosły fortuny przemysłowe Scheiblerów, Grohmanów, Poznańskich. Powstały pierwsze miejscowe banki (w 1872 r. z inicjatywy Karola Scheiblera – Bank Handlowy w Łodzi oraz Towarzystwo Kredytowe Miejskie w Łodzi), udzielające głównie kredytów handlowych. Rósł też udział lokalnego kapitału w bankach warszawskich.

Łódź stała się miejscem wielkich szans, głównie dla Żydów, Niemców, Polaków i Rosjan – przysłowiową Ziemią Obiecaną (jest to publicystyczne określenie Łodzi, będące tytułem powieści W. Reymonta). Ich ślady są ciągle czytelne w dzisiejszym mieście w postaci zespołów pofabrycznych, zabytków architektonicznych, świątyń czy cmentarzy. W l. 1902-1903 wybudowano prywatną Kolej Warszawsko-Kaliską, łączącą Łódź z Warszawą przez Łowicz na wschodzie oraz z Sieradzem i Kaliszem na zachodzie. Przedłużenie linii do ważnego węzła kolejowego w Ostrowie w 1906 r. dało Łodzi bezpośrednie połączenie z niemiecką siecią kolejową. Mimo swoich rozmiarów i pojedynczych inwestycji Łódź pozostawała w ogromnej mierze ignorowana przez centralne władze rosyjskie i rażąco niedoinwestowana pod względem infrastruktury transportowej, technicznej i społecznej. Kilkusettysięczne miasto posiadało jedynie godność siedziby powiatu, podlegając gubernatorowi rezydującemu w kilkunastokrotnie mniejszym Piotrkowie. Nie istniały połączenia kolejowe w kierunku północno-zachodnim (Konin, Poznań), północnym (Kutno, Toruń) oraz południowym (Piotrków, Częstochowa, Zagłębie Dąbrowskie). Brak było sieci kanalizacyjnej i wodociągowej, szkolnictwo stało na niskim poziomie. 5 grudnia 1914, po klęsce poniesionej przez wojska rosyjskie w bitwie pod Łodzią, administracja rosyjska rozpoczęła ewakuację z miasta. 6 grudnia do Łodzi wkroczyły wojska niemieckie, rozpoczynając niespełna czteroletni okres okupacji miasta.

W listopadzie 1918 r. Łódź weszła w skład tworzącego się państwa polskiego. Stanowiąc drugi co do wielkości ośrodek miejski w Polsce, Łódź po raz pierwszy w historii uzyskała rangę ośrodka administracji regionalnej, stając się siedzibą władz wojewódzkich. W 1924 r. wybudowano brakujące połączenie kolejowe w kierunku północnym, łącząc Łódź (przez Zgierz) z Łęczycą i Kutnem, a w konsekwencji z Toruniem i Gdańskiem. Jednak ze względu na silną pozycję mniejszości narodowych w mieście (w 1931 r. wśród 357 tys. mieszkańców Łodzi było 59% Polaków, 31,7% Żydów oraz 8,9% Niemców) i jego przemysłowy charakter Łódź pozbawiona była poważniejszego wsparcia inwestycyjnego ze strony państwa polskiego, co zrzuciło cały ciężar rozwoju infrastruktury na barki lokalnego samorządu. Magistrat jako pierwszy wprowadził w 1919 r. powszechny obowiązek szkolny, sfinansował budowę sieci szpitali i nowoczesnych szkół podstawowych, a w r. 1930 wydatnie wsparł utworzenie w Łodzi jednego z pierwszych w Europie muzeów sztuki współczesnej. Do 1939 r. nie ulokowano jednak w Łodzi uniwersytetu ani żadnej innej państwowej instytucji kulturalnej o większym znaczeniu. Jedną z głównych inwestycji transportowych kraju – magistralę węglową – wytyczono w l. 1928-1933 35 km na zachód od Łodzi, zaprzepaszczając szanse na dogodne połączenie miasta z południem kraju.

Łódź podczas II wojny światowej

"Z rozkazu Führera to miasto nazywa się Litzmannstadt" – tablica ustawiona w 1940 r. na Deutschlandplatz (pl. Wolności) Łódź została zajęta przez wojska niemieckie 8 września 1939 r. Dekret kanclerza Rzeszy z 8 października 1939 r. o nowym podziale i administracji ziem zagarniętych Rzeczypospolitej Polskiej nie rozstrzygał jej losów, a pierwsze tygodnie okupacji zostały naznaczone serią zmian w tej kwestii. Początkowo planowano stworzyć w Łodzi stolicę Generalnego Gubernatorstwa, lecz determinacja miejscowych Niemców, wsparta działaniami czynników partyjnych, policyjnych, administracyjnych i gospodarczych, legła u podstaw decyzji Hitlera o wcieleniu miasta do Rzeszy. Uroczyste ogłoszenie tego aktu nastąpiło 9 października 1939 roku.

Wkrótce Łódź zdegradowano do roli podrzędnego miasta w rejencji kaliskiej, ale w ciągu kilku następnych miesięcy decyzję tę zmieniono w sposób zdecydowany. Łódź na początku 1940 roku otrzymała prawa samorządu niemieckiego oraz uprawnienia miasta wydzielonego. Z Kalisza do Łodzi przeniesiono siedzibę prezesa rejencji, zmieniono też jej nazwę z kaliskiej na łódzką, oraz dokonano oficjalnej zmiany nazwy miasta na Litzmannstadt (11 kwietnia 1940 roku), na cześć generała Karla Litzmanna, zwycięzcy bitwy pod Łodzią w 1914 roku. Po włączeniu miasta do Rzeszy stworzono również całkowicie nowe, niemieckie nazewnictwo ulic i dzielnic.

Nazistowska administracja odizolowała całą żydowską ludność miasta (ok. 200 tys. osób) w getcie utworzonym w 1940 r. na Bałutach. Łódzcy Żydzi, stłoczeni przez Niemców w niezwykle trudnych warunkach bytowych i dziesiątkowani przez choroby i głód, zostali w l. 1942-1944 niemal w całości wymordowani, przede wszystkim w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. Końca władzy hitlerowskiej doczekało w łódzkim getcie jedynie 877 osób. Deportacje i prześladowania spotkały także ludność polską. W sumie w latach 1939-45 wysiedlono z rejencji łódzkiej około 444 tys. osób narodowości polskiej (25% ludności).

Łódź powojenna

Zdobycie Łodzi przez wojska Armii Czerwonej miało miejsce 19 stycznia 1945[8] roku w ramach operacji wiślańsko-odrzańskiej. Z uwagi na mniejsze zniszczenia oraz centralne położenie miasta w nowych granicach Łódź pełniła tymczasową funkcję stolicy, co było spowodowane całkowitym zniszczeniem Warszawy. W czasie II wojny światowej ludność Łodzi zmniejszyła się z 670 do 300 tys. mieszkańców, co było spowodowane wymordowaniem przez hitlerowców ludności żydowskiej i wysiedleniem dużej części Polaków oraz powojennymi wyjazdami Niemców. Znacznym zniszczeniom uległ przemysł, zniszczonych było wiele budynków, a maszyny zniszczone lub rozkradzione. Mimo trudności reaktywowano produkcję w łódzkich zakładach w szybkim tempie. Dopiero w okresie powojennym w Łodzi utworzono pierwsze wyższe uczelnie, miasto ponownie stało się także siedzibą władz województwa.

Co warto w Łodzi zobaczyć??!!
Założenia urbanistyczne
* Nowe Miasto z l. 20. XIX w. z centralnie położonym placem Wolności w kształcie ośmiokąta foremnego i otaczającymi go z 4 stron ulicami – Północną, Zachodnią, Południową (dziś ul. Rewolucji 1905 r. i ul. A. Próchnika) oraz Wschodnią
* Ulica Piotrkowska – jeden z najdłuższych deptaków Europy, a wzdłuż niego eklektyczne i modernistyczne kamienice z XIX i XX w.
* Pasaż Meyera – prywatna ulica z eklektycznymi rezydencjami z 1886 r. (obecnie ul. St. Moniuszki)
* Osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego z l. 1928-1931 – jedno z pierwszych osiedli socjalnych w Polsce wzniesionych wg zasad architektury i urbanistyki modernistycznej
Architektura sakralna
* Kościół rzymskokatolicki św. Doroty w Mileszkach, wzniesiony po 1543 r., przebudowany w 1766 r., drewniany – ul. Pomorska 445
* Zespół kaplic drewnianych – ul. Wycieczkowa 75:
o Kaplica św. Antoniego, 1676 r.
o Kaplica św. Rocha, początek XVIII w.* Zespół klasztorny oo. Franciszkanów – ul. Okólna 185:
o Kościół św. Antoniego, 1723 r., barokowy
o Klasztor oo. Franciszkanów, 1746 r., barokowy
* Kościół rzymskokatolicki św. Józefa, 1768 r., drewniany – ul. Ogrodowa 22 (w 1888 r. przeniesiony ze Starego Miasta)
* Kościół rzymskokatolicki Podwyższenia Świętego Krzyża, 1880 r., neoromański – ul. Sienkiewicza 38
* Cerkiew Archikatedralna (prawosławna) św. Aleksandra Newskiego, 1884 r., neobizantyjska – ul. Kilińskiego 56
* Kościół rzymskokatolicki Najświętszego Imienia Jezus oo. jezuitów (do 1945 r. kościół luterański św. Jana), 1884 r., neoromański – ul. Sienkiewicza 60
* Kościół rzymskokatolicki Zesłania Ducha Świętego (do 1945 r. kościół luterański Świętej Trójcy), 1891 r., neorenesansowy – Pl. Wolności
* Kościół rzymskokatolicki Wniebowzięcia NMP, 1897 r., neogotycki – Pl. Kościelny
* Rzymskokatolicka Archikatedra św. Stanisława Kostki, 1901-1912 r. (wieża 1927 r.), neogotycka – ul. Piotrkowska 265
* Kościół ewangelicko-augsburski św. Mateusza, 1909-1928 r., neoromański – ul. Piotrkowska 283
* Kościół rzymskokatolicki św. Kazimierza, 1925-1936 r. (fasady 2001-2005 r.), neoklasycystyczny – ul. Niciarniana 7
* Kościół rzymskokatolicki Matki Boskiej Zwycięskiej, 1926-1938 r. (wieża 1950 r.), modernistyczno-neoklasycystyczny – ul. Łąkowa 42
* Kościół rzymskokatolicki św. Teresy, 1950-1963 r., modernistyczno-neoklasycystyczny – ul. Kopcińskiego 1/3
* Kościół starokatolicki mariawitów pw. św. Franciszka z Asyżu, 1907 w stylu neogotyckim - ul. Franciszkańska 27
Architektura rezydencjonalna
* Pałace rodziny Poznańskich:
o Pałac Izraela Poznańskiego, 1898 r., neobarokowy – ul. Ogrodowa 15 (obecnie Muzeum Historii Miasta Łodzi)
o Pałac Maurycego Poznańskiego, 1896 r., neorenesansowy – ul. Więckowskiego 36 (obecnie Muzeum Sztuki w Łodzi)
o Pałac Karola Poznańskiego, 1904 r., eklektyczny – ul. Gdańska 32 (obecnie Akademia Muzyczna w Łodzi)* Pałac Maksymiliana Goldfedera, 1892 r., neorenesansowy – ul. Piotrkowska 77
* Pałac Juliusza Kindermanna, 1907 r., neorenesansowy – ul. Piotrkowska 137/139
* Pałac Gustawa Adolfa Kindermanna, 1910 r., neorenesansowy – ul. Piotrkowska 151
* Pałac Ewalda Kerna, 1896-1898 r., neorenesansowy – ul. Piotrkowska 179
* Pałac Juliusza Heinzla, 1882 r., neorenesansowy – ul. Piotrkowska 104 (obecnie siedziba Urządu Miasta Łodzi)* Pałac Roberta Schweikerta, 1913 r., neobarokowo-modernistyczny – ul. Piotrkowska 262/264
* Pałac Scheiblerów, wzniesiony w stylu klasycystycznym 1844 r., przebudowany w stylu neorenesansowym w l. 1891, 1894 i 1897 – ul. Piotrkowska 266/268
* Pałac braci Steinertów, 1896 r., neorenesansowy – ul. Piotrkowska 272
* Pałac Scheiblera, 1865 r., neorenesansowy – pl. Zwycięstwa 1 (obecnie Muzeum Kinematografii w Łodzi)* Rezydencja Edwarda Herbsta, 1876 r., neorenesansowa – ul. Przędzalniana 72 (obecnie filia Muzeum Sztuki w Łodzi)
* Pałac Roberta Biedermanna, 1878 r., neorenesansowy – ul. Kilińskiego 2
* Pałac biskupi, 1924 r., neoklasycystyczny – ul. ks. Skorupki 1
* Willa Arnolda Stillera, 1893 r., w stylu neorenesansu północnego – ul. Jaracza 45
* Pałac J. Hertza, 1898 r., przebudowany po 1945 r. – al. Kościuszki 4 (obecnie rektorat Uniwersytetu Medycznego)* Pałac Rudolfa Kellera, 1890 r., neorenesansowy – ul. Gdańska 49/51
* Pałacyk Reinhardta Bennicha z 1904 r. przy ul. Gdańskiej 89
* Secesyjny pałacyk Elektrowni Łódzkiej przy ul. Gdańskiej 107
* Secesyjna willa Reinholda Richtera z 1904 r. przy ul. ks. Skorupki 6/8 (obecnie rektorat Politechniki Łódzkiej)
* Secesyjna willa Leopolda Kindermanna z 1903 r. przy ul. Wólczańskiej 31/33 (obecnie siedziba Miejskiej Galerii Sztuki Pod Jabłoniami)* Dom z młodości Juliana Tuwima - al. Kościuszki/ dawniej al. Spacerowa
* Neorenesansowa willa Henryka Grohmana z 1892 r. przy ul. Tymienieckiego 24/26 (obecnie Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi)
* Willa Jakuba Kestenberga, 1903 r., secesyjna – ul. Sterlinga 26
* Secesyjna willa Leona Kaufmana z 1911 r. przy ul. Żeromskiego 96 (obecnie Fortis Bank Polska S.A.)* Dworek Ludwika Geyera z 1833 r. przy ul. Piotrkowskiej 286
* Kamienica Scheiblerów – Piotrkowska 11
* Kamienica Dawida Sendrowicza – Piotrkowska 12
* Dom bankowy Wilhelma Landaua – Piotrkowska 19
* Kamienica Dawida Szmulewicza – Piotrkowska 37
* Kamienica Oszera Kohna – Piotrkowska 43
* Kamienica Hermana Konstadta – Piotrkowska 53* Dom Towarzystwa Akcyjnego Ludwika Geyera – Piotrkowska 74
* kamienica Pod Gutenbergiem Jana Petersilgego, 1896 r., eklektyczna – ul. Piotrkowska 86
* Kamienica Teodora Steigerta – Piotrkowska 90
* Biurowiec Siemensa – Piotrkowska 96
* Magazyn Konfekcyjny Emila Schmechela – Piotrkowska 98
* Kamienica Szai Goldbluma – Piotrkowska 99
* Esplanada – Piotrkowska 100a* Kamienica Schychtów – ul. Piotrkowska 128
* Dom firmy "Krusche - Ender" – ul. Piotrkowska 143
* Kamienica Schmidtów – ul. Piotrkowska 225
* Kamienica Karla Königa – ul. Piotrkowska 252/254
* Kamienica "Solidarności" – Piotrkowska 260
* Kamienica Jana Starowicza "Pod Góralem" – ul. Piotrkowska 292
Architektura przemysłowa
* Klasycystyczny budynek dawnego Bielnika Kopischa z 1826 r. przy ul. Tymienieckiego 5 (obecnie wydział Urzędu Miasta Łodzi)
* Klasycystyczna tkalnia Ludwika Geyera z lat 1835-1837, tzw. Biała Fabryka przy ul. Piotrkowskiej 282/284 (obecnie Centralne Muzeum Włókiennictwa)
* Eklektyczny zespół fabryczny Izraela Poznańskiego z lat 1872-1897 przy ul. Ogrodowej (obecnie centrum handlowe Manufaktura)* Eklektyczne zespoły fabryczne Karola Scheiblera z lat 1855-1914 na pl. Zwycięstwa 2, przy ul. ks. W. Tymienieckiego oraz Kilińskiego – tzw. Księży Młyn
* Zespół osiedli robotniczych Karola Scheiblera z lat 1873-1900 tzw. Księży Młyn przy ul. Księży Młyn, Przędzalnianej, Fabrycznej, ks. W. Tymienieckiego
* Eklektyczna tkalnia Ludwika Grohmana z 1896 r. przy ul. Targowej
* Fabryka Markusa Silbersteina – ul. Piotrkowska 248/250

Budynki użyteczności publicznej
* Ratusz miejski, 1827 r., klasycystyczny – Pl. Wolności 1 (obecnie Archiwum Państwowe)

* Zespół budynków straży pożarnej z 1878 r. przy ul. ks. W. Tymienieckiego 30

* Lecznica "Pod koniem" – pierwsza placówka tego typu w Polsce, założona w 1891 roku przez Hugo Warrikoffa oraz Alberta Kwaśniewskiego

* Bank Państwa w Łodzi, 1906-1908 r., eklektyczny – al. Kościuszki 14 (obecnie NBP)

* Szkoła Zgromadzenia Kupców, 1907-1910 r., secesyjny, jeden z pierwszych betonowych budynków w Królestwie Kongresowym – ul. Narutowicza 68 (obecnie budynek Uniwersytetu Łódzkiego)
* Bank Handlowy, 1910-1912 r., eklektyczny – al. Kościuszki 15 (obecnie PKO)

CmentarzeW Łodzi znajduje się największa nekropolia żydowska w Europie (42 ha, ponad 200 tys. pochowanych), z największą na świecie żydowską budowlą cmentarną (Mauzoleum Izraela Poznańskiego)